Ube

UBE (Gürcüce: უბე; okunuşu: “ube”), tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin iline bağlı Şavşat ilçesinde yer alır. Köyün adı 1925’te Oba olarak değiştirilmiştir.  

Ube köyü Şavşat kasabasının kuzeybatısında, İmerhevi vadisinde yer alır. Bu kasabaya 39 kilometre uzaklıktadır. Ube köyünün çevresinde Daba (Demirci), Ziosi (Tepebaşı) ve Surevani (Dutlu) köyleri yer alır. 

TARİHÇE
Gürcüce bir yer adı olan Ube (უბე), “kuytu yer”, “koy” gibi anlamlara gelir (1) Nitekim 1874 yılında Tao-Klarceti bölgesini gezen Giorgi Kazbegi, Ube ile birkaç köyün bulunduğu vadiyi yolu olmayan, ulaşılması zor bir yer olarak tarif etmiştir (2:92). Ube köyünde günümüzde de kullanılan yer adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir. Bu yer adları arasında Coripehi (ჯორიფეხი), Kapanati (კაპანათი), Borçhnati (ბორჩხნათი), Çuta (ჩუტა), Gağmebi (გაღმები), Grdzelikanebi (გრძელიყანები), Orotauli (ოროტაული), Endrokana (ენდროყანა), Hevati (ხევათი), Tzkaroti (წყაროთი), Oromauli (ორომაული), Beğlistzina (ბეღლისწინა), Sabuzankle (საბუზანკლე), Çomati (ჭომათი), Zedube (ზედუბე), Venira (ვენირა), Zilagi (ზალაგი), Saskia (სასკია) ve Barebi (ბარები) sayılabilir(3:190).

Ube köyü, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan İmerhevi’de yer alır. İmerhevi bölgesi bazen ayrı tarihsel bir bölge, bazen de Şavşeti bölgesinin bir parçası sayılmıştır. Ube’de 10. yüzyıla ait bir kilisenin varlığı bilinmektedir (4:166, 170). Gürcü Krallığı döneminde inşa edilmiş olan bu kilise, Ube köyünün çok eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir. Nitekim Osmanlılar köyü 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir.

Ube köyü, Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi belirleme amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği 1835 yılında Çıldır Eyaleti’nin İmerhevi sancağına bağlı 20 köyden biriydi. “Ube” (اوبە) adıyla kaydedilmiş olan köy, Mirliva Hüseyin Bey ile Mirliva Osman Bey’in hisselerine kaydedilmiştir. Bu tespite göre Ube köyünde 25 hanede 81 erkek tespit edilmiştir. Daha sonra doğan 6 erkek çocuğun eklenmesiyle köydeki erkek sayısı 87’ye ulaşmıştır. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Ube köyünün o tarihteki nüfusunun yaklaşı 174 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (5:42-43, 145).

Ube köyü, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarına Rusya sınırları içinde kaldı. Rus idaresinin de Ube (Убе) olarak kaydettiği köy, Artvin Sancağı’nın Şavşet-İmerhevi kazasına bağlıydı. Bu kazada yer alan Daba nahiyesinin 6 köyünden biriydi. Rusların 1886 yılında gerçekleştirdiği tespite göre Ube’de 22 hanede, 78’i erkek ve 79’u kadın olmak üzere 157 kişi yaşıyordu. Köyün nüfusunun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Ube köyünün Gorgadze mahallesinde 6 hane, Çevidze mahallesinde 3 hane kaydedilmiştir. İki mahallenin de adı aile adlarından gelir. Nitekim Gorgadze adı, Tbetis Sulta Matiane (12-16. yüzyıl) olarak bilinen Tbeti Kilisesi’nin bağışçıları listesinde de geçer. “Gorgasdze” biçiminde yazılmış aileden Giorgi, Basila, Mikael, Çauka ve eşi Mariam, İovane, Maharebel, Andronike ve eşi Natela bu piskoposluğun kilisesine bağışta bulunmuşlarıdır (6; 7).

Ube köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Bu durum, 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Sovyet Rusya tarafından kabul edildi. Ancak Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında, 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Ube Türkiye’ye bırakıldı (8:II:489).

Ube köyü, 1922 nüfus cetveline göre “Ube” adıyla İmerhevi nahiyesinin 18 köyünden biriydi. 27 haneden oluşan köyde 94’ü kadın ve 108’i kadın olmak üzere 202 kişi yaşıyordu. Bu tarihte de köyün nüfusu Gürcülerden oluşuyordu (9). Ube’nin adı 1925’te Oba (sonra Obaköy) olarak değiştirilmiştir. Bununla birlikte Muvahhid Zeki’nin Artvin üzerine kaleme aldığı kitapta köyün eski adı da “Oba” (اوبا) biçiminde yazılmıştır (10:161).

Oba köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesine göre Artvin vilayetinin Şavşat kazasına bağlı İmerhevi nahiyesinin köylerinden biriydi (11:80). 1940 genel nüfus sayımında Artvin vilayetinin yerini Çoruh vilayeti almış, İmerhevi nahiyesinin adı da Meydancık nahiyesi olarak değiştirilmişti. Bu sırada Oba köyünün nüfusu 256 kişiye yükselmişti (12:169). 1965 genel nüfus sayımında Oba köyünün nüfusu 349 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 144 kişi okuma yazma biliyordu (13:89).

En geç 10. yüzyılda önemli bir yerleşim olduğu bilinen Ube köyünde iki kilisenin varlığı bilinmektedir. Bunlardan biri olan Ube Kilisesi, 10. yüzyılda inşa edilmiştir. Bugün tamamen yıkılmış olan tek nesli yapının kalıntıları köyün camisinin yaklaşık 150 metre batısında bulunmaktadır. Kilisenin kesme taşları, hemen yakındaki taş bahçe duvarında kullanılmıştır. Bu noktadan yaklaşık 50 metre ileride kilisenin apsisinin bir parçası bulunmaktadır (3:166; 4:63). 1904 yılında, Nikolay Marr’ın köyü ziyareti sırasında da kilise temeli belli olmayacak biçimde yıkılmış, taşları bir duvarda kullanılmıştı (14:213). İkinci kilise Barebi mevkiinde inşa edilmiştir. Bu yapı köyün güneybatısında, Bazgireti Deresi’nin sol kıyısındaki yamaçta yer alır. Küçük bir yapı olan kilise yıkılmış, günümüze güneybatı kısmı (1,5 × 2 m) kalmıştır. Bu kısmın günümüze kalan duvarın yüksekliği 70 cm’dir. Barebi Kilisesi, moloz ve kaba yontulmuş gri taşlarla inşa edilmiştir (3:63; 4:170).

 KAYNAKÇA:
1. ^ “უბე” – A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt.
2. ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri – Türkiye Gürcistanı’nda Üç Ay, 2019.
3. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
4. Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
5. ^ Hasan Hüseyin Alemdar – Çıldır Eyaleti İmerhev Sancağı 2771 Numaralı Nüfus Defteri’nin Çevirisi ve Değerlendirmesi, Rize, 2020.
6. ^ Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1450-1455.
7. ^ Tbetis Sulta Matiane (Tbeti Manastırı Bağışçı Kayıtları), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, Sıra no: 100, 535, 549, 551, 561.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt.
9. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
10. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
11. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928.
12. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946.
13. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.