Otsha

OTSHA  (Gürcüce: ოცხა; okunuşu: “otsh’a”), tarihsel Tao bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Yusufeli ilçesinde yer alır. Adı geç tarihte Arpacık olarak değiştirilmiştir.

Otsha, Yusufeli kasabasının doğusunda yer alır. Kasabaya 25 km uzaklıktadır. Çevresinde İşhani (İşhan), Ohuri (Pamukçular) ve İspirniki (Yeniköy) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Otsha’dır (ოცხა). Bu ad Osmanlıca kaynaklara Osha (اسخه) olarak girmiştir (1:300). 1925’te Artvin’deki yer adları değiştirilirken, Yusufeli ilçesi o tarihte Erzurum iline bağlı olduğu için Osha adı korunmuştur. Bundan dolayı 1928 tarihli Osmanlıca ve 1933 tarihli Latin harfi köy listelerinde de köyün adı Osha (اوسخه) olarak geçer (2:83; 3:597).

Gürcüce bazı kayaklarda da köyün adı Osha (ოსხა) biçiminde yazılmıştır (4:97; 5:58). Otsha adına çok yakın olan Otshe (ოცხე), Gürcistan’nın Türkiye sınırına yakın kesiminde bir akarsuyun adıdır. Otshe ayrıca 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre Gürcistan vilayetine bağlı Ahısha (Ahaltsihe) livasının bir nahiyesiydi. Otshe de Osmanlıca Osha (اوسخه) biçiminde yazılmıştır (6:III.162).

Otsha’nın (ოცხა) anlamı konusunda kesin bir bilgi yoktur. Bir üzüm cinsi Gürcüce Otshanuri (ოცხანური) adını taşımaktadır. Bu cins üzümün adı Ostha kelimesinin çoğulu olan “Otshani”den (ოცხანი) geliyor olabilir.

DEMOGRAFİ
Otsha köyünün görece erken döneme ait nüfusu 1848 tarihli Osmanlı kaydı üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 28 hanede 140 kişi yaşıyordu (7:210). Otsha, İşhani köyünün mahallesine dönüştürüldüğü için 1935 ve sonraki genel nüfus sayımlarında köy olarak geçmemektedir. 1935 yılında, Erzurum iline bağlı Yusufeli ilçesinin Erkinis nahiyesinde yer alan İşhani köyünde ise, 753 kişi yaşıyordu (8:190). Otsha, 1995 yılında İşhani’den ayrılarak yeniden köy haline getirildi. Köyde günümüzde yaklaşık 140 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Otsha’nın eski tarihine ilişkin bilgi yoktur. Köydeki kilise kalıntısı buranın Osmanlıların eline geçmesinden önce de bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Tarihsel Tao bölgesinde yer alan Otsha, Gürcistan Krallığı sınırları içindeyken, Kveli Kalesi Savaşı’nın adından 1080 yılında Büyük Selçukluların eline geçti. Otsha’nın da içinde yer aldığı bölge daha sonra birleşik Gürcü Krallığı ve Samtshe-Saatabago hükümdarları tarafından yönetildi. Samtshe-Saatabago’yu yöneten Gürcü atabegler Osmanlıların karşısında tutunamadı ve Tao-Klarceti’nin diğer yerleşmeleri gibi Otsha da 16. yüzyılın ortasında Osmanlı Devleti’nin eline geçti.

Otsha, bu sırada kurulan Ardanuç livasının İşhani nahiyesine bağlandı. Daha sonra Çıldır Eyaleti’ne bağlı Oltu livasında yer aldı. 18. yüzyılın başında Otsha, Çıldır Eyaleti içinde Oltu livasının Anzav nahiyesine bağlı bir köy olarak kaydedilmiştir (1:133). İdari konumu zaman zaman değişen Otsha 1848’de Erzurum vilayetinin Oltu kazasına bağlıydı (7:210).

Otsha, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Artvin vilayetinin Yusufeli ilçesine bağlı Erkinis nahiyesinin bir köyüydü (7:210). Daha sonra Yusufeli Erzurum vilayetinin kazası oldu (2:83). Otsha, bu tarihten kısa bir süre sonra bir mahalle olarak İşhani köyüne bağlandı. 1995 yılında yeniden ayrı bir köy haline getirildi.

TARİHSEL YAPILAR
Otsha’da varlığı bilinen tek tarihsel yapı, bir köy kilisesi olan Otsha Kilisesi’dir. Köyün merkezinin 1,5 km güneyinde yer alan kilisenin varlığı köylüler tarafından da doğrulanmaktadır. Yol yapımı sırasında yıkılmış olan kiliseden geriye çok az kalıntı günümüze ulaşmıştır. Köylüler kilisenin bulunduğu yeri, “Kilise Harmanı” olarak adlandırmaktadır (4:97; 5:58).

KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979.
2. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
3. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekâleti, İstanbul, 1933.
4. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
5. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017.
6. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.
7. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
8. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.