Lelusi

LELUSİ – Tarihsel Palakatsio bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Ortadan kalkmış olan köyün alanı günümüzde Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı Taşbaşı köyünün sınırları içinde  yer alır.

Etimoloji: Lelusi (ლელუსი) Gürcüce bir yer adı olup “kamış” anlamındaki “leli” (ლელი) kelimesinden türemiştir. Lelusi köyü de Çıldır Gölü kıyısında, kamışların büyüdüğü bataklığı da kapsayan bir alanda bulunuyordu. Bu yer adı 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Lilus (لیلوس) şeklinde geçer (41:III:383).

Tarihçe: Lelusi köyü, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Palakatio’da bulunuyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Bir Gürcü manastırı olan Lelusi Manastırı bu denemden kalmıştır (19:53).

Lelusi köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde Çıldır livasının Canbaz nahiyesinin köylerinden biriydi. Köyün nüfusu 10 Hristiyan haneden oluşuyor ve hane reisleri Gürcü adları taşıyordu. Köyde buğday, arpa, çavdar ve keten tohumu tarımı ile arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu (41:III:383, II:262).

 Lelusi adının Çıldır Eyaleti’nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde geçmemesi, bu yerleşimin bu tarihten önce ortadan kalktığını göstermektedir (62). Osmanlı idaresinde köydeki manastırın faaliyetine son verilince, Lelusi köyü boşalmış olabilir.

Tarihsel yapılar: Lelusi köyünde varlığı bilinen tarihsel yapı Lelusi Manastırı’dır. Manastır kompleksi, Çıldır Gölü kıyısında, Lelusi köyünün güney kısmında bulunuyordu. Manastırın ana kilisesinin duvarlarının temel seviyesindeki bazı kısımları bugüne ulaşmıştır.
*