Ohteli

OHTELİ (Gürcüce: ოხთელი; okunuşu: “oh’teli”), tarihsel Samtshe bölgesinin Potshovi vadisindeki yerleşim yerlerinden biridir.Bugün Ardahan ilinin Posof ilçesinin bir köyüdür. Adı 1959 yılında Çamyazı olarak değiştirilmiştir.

Ohteli, Posof‘un güneyinde yer alır. Bu kasabaya 12 km uzaklıktadır. Çevresinde Samhula (Asmakonak), Keri (Kırköy), Hunamisi (Söğütlükaya), Hevati (Aşıküzeyir) ve Ali (Alköy) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Çamyazı köyünün bilinen en eski adı, Ohteli’dir. Gürcüce bir yer adı olan Ohteli (ოხთელი), Türkçe kaynaklarda değişik biçimlerde yazılmıştır. Osmanlı idaresi, 1595 yılında Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı mufassal defterde bu yerleşmeyi Ohtol / Ohtul (اوختول) biçiminde kaydetmiştir. Bununla birlikte bu defteri yayımlayan Gürcü Türkolog Sergi Cikia, Osmanlı memurunun köyün adını yanlış yazdığını belirtmiştir (1:III.457). 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Ardahan bölgesine hakim olan Ruslar ise, köyü Ohtel (Охтел) adıyla kaydetmiştir (2). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de köyün adı Ohtil / Ohtel (اوخطیل) olarak geçer (3:761).

Ohteli adı, “intikam” anlamına gelen Gürcüce “ohti” (ოხთი) kelimesinden türemiş olabilir (4). Öte yandan Ohteli, “Ohti’den olan” anlamına da gelir. Bu durumda Ohteli, “Ohti” adını taşıyan bir yerden gelen kişiyi ifade eder. Ancak bu yer adının anlamı konusunda kesin bir bilgi mevcut değildir.

DEMOGRAFİ
Ohteli köyünün hayli erken döneme ait nüfus bilgisi, Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 22 hane (yaklaşık 110 kişi) yaşıyordu. O dönem için büyük bir köy sayılan Ohteli’de her hane, Osmanlı Devleti’nin Hristiyan köylülerden aldığı ispenç vergisi vermekle yükümlü kılınmıştı. Hane reisleri Romanoz, Rubena, İvane, Rostevan, Mahara, Basila, Revaz, Vardzel, Matsatsa gibi Gürcü adları taşıyordu. Bu tespit de buranın Hristiyan bir Gürcü köyü olduğunu göstermektedir (1: I.322; II.314; III. 457).

Samtshe bölgesinin Rusların egemenliğine girmesinden yaklaşık on yıl sonra, Rus idaresinin 1886 yılındaki nüfus tespitine göre köyün nüfusu 85 kişiden oluşuyordu. Ohteli’nin nüfusunun 1595 tarihindekinden daha az olması, Osmanlı döneminde Müslüman olmak istemeyen nüfusun köyden göç etmesiyle ilişkilendirilebilir. Rus idaresinde Ohteli’nin nüfusu, 1896’da 110 kişiye, 1906’da da 137 kişiye yükselmişti (2; 5:114). Bu tespitlerde nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir. Tarihsel olarak bir Gürcü yerleşmesi olan köyün nüfusunun “Türk” olarak yazılması, köyün demografik yapısının değişmesi veya Gürcü nüfusun asimile olmasıyla açıklanabilir. Nitekim, Birinci Dünya Savaşı’nda Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, Ohteli’de, 14 hanede 150 Müslüman Gürcü yaşadığını yazmıştır (6).

Ardahan ve Artvin bölgelerinin Gürcistan tarafından Türkiye’ye bırakılmasından uzun zaman sonra, 1935 yılında yapılan tespit sırasında “Ohtel” olarak kaydedilmiş olan köyün nüfusu 207 kişiden oluşuyordu (7:296). Günümüzde köyde yaklaşık 80 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Ohteli, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan tarihsel bölgelerden biri olan Samtshe’de yer alır. Osmanlılar köyü, birleşik Gürcistan Krallığı’nın ardından bu bölgeye hakim olan Samtshe Atabeyliği‘nden 16. yüzyılın ortasında ele geçirdi. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre Ohteli,  Gürcistan Vilayeti içinde, Poshov livasının Kuzay nahiyesine bağlıydı. Köyde buğday, arpa, çavdar, keten tohumu ile yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, koyun besleniyordu. Köyde bir adet değirmen bulunuyordu (1: I.322; II.314; III. 457).

Ohteli, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Rusların eline geçti. Rus idaresinde Ardahan sancağının (okrug) Poshov kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Sakire nahiyesinin (маркяз: merkez) sekiz köyünden biriydi (2). Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, Ohteli’nin Müslüman Gürcü köyü olduğunu yazmıştır (6).

Ohteli, Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’ın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükümetinin Ardahan ve Artvin bölgelerinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Ohteli köyü Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

Ohteli, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, Gürcüce yazılışına yakın biçimde Ohtil / Ohtel (اوخطیل) adıyla kaydedilmiştir. Bu sırada Ohteli, Kars vilayetinin Poshof kazasının Merkez nahiyesine bağlıydı (3:761). 1935 genel nüfus sayımıda “Ohtel” olarak yazılmış olan köy, aynı idari konuma sahipti (7:296). Türkçe kaynaklarda farklı biçimlerde yazılmış olan Ohteli adı, “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Çamyazı olarak değiştirilmiştir (9:735). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte resmî kayıtlarda “Çamyazı (Ohtel)” biçiminde bir süre daha kullanılmıştır (10).

TARİHSEL YAPILAR
Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, 1917 yılında Ohteli’de, 60-70 yıl önce inşa edilmiş bir yapı kadar sağlam bir kilisenin varlığından söz etmiş, duvar resimlerinin izlerinin de göründüğünü belirtmiştir (6). Ne var ki, bir köy kilisesi olduğu bilinen Ohteli Kilisesi, sonraki dönemde tamamen ortadan kaldırılmıştır (11:230).

KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt. 
2. ^ “Poshov kazası 1886 Yılı” (Rusça). 
3. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928. 
4. ^ “ოხთი” – Büyük Gürcüce-İngilizce Sözlük.
5. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018.
6. ^  Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı 220.
7. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937. 
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt. 
9. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
10. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981. 
11. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu(Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.