MGLİVANİ KALESİ – Tarihsel Artani bölgesindeki yerleşimlerden biridir. Ortadan kalkmış olan bu yerleşim, Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı Çayağzı köyünün sınırları içinde ortaçağda Gürcülerden kalma kaledir.[1] Ortadan kalkmış olan Mglivani köyüne atfen bu adla anılır. Mglinavi Kalesi ve Kırnav Kalesi olarak bilinir.[2]
Tarihçe: Kalenin bulunduğu Mglivani köyü tarihsel Gürcistan’ın sınırları içinde yer alıyordu. 9. yüzyılda, Gürcü yöneticiler I. Gurgen Kurapalati ve I. Adarnase ile Sumbat’ın oğlu Bagrat arasındaki savaş burada meydana gelmişti. Osmanlılar bu kaleyi ve kalenin bulunduğu köyü 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinde Osmanlı idaresinin Glinav (كلناو) şeklinde kaydettiği köyün nüfusu Gürcülerden oluşuyordu.[3][4] Osmanlı dönemi öncesinden kalan kale, Gürcü gazeteci Konstantine Martvileli’nin Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan sancağını gezdiği sırada büyük ölçüde sağlamdı.[5]
Mimari: Mglivani Kalesi, eski köy yerleşimin güneydoğusunda, Hanak Çayı’nın 110 metre doğusundaki yüksekçe bir alanda yer alır. Geniş bir alana yayılan kaleden geriye yüksek duvarlar kalmıştır. Duvarlar dolgu duvar tekniğiyle inşa edilmiştir. İç ve dış cepheler kaba yonu taşlarla kaplanmıştır. Kale kuzey-güney yönünde 75 metre, doğu-batı yönünde 50 metre uzanmaktadır. Bugüne ulaşan duvarların yüksekliği 5,50 – 7,70 metre arasında değişir. Duvar kalınlığı 2-2,20 metre dolayındadır. Surlarda üç adet dört cepheli ve üç adet de yarım dairesel kule bulunmaktadır.[6][7]
Konstantine Martvileli’nin verdiği bilgiye göre, o bölgede yaşayan Müslüman Gürcülerin “Kırnav Kalesi” olarak adlandırdığı kalenin içinde duvarlara dayalı güzel kesme taşlarla inşa edilmiş iki-üç katlı birkaç adet ev bulunuyordu. Kalenin ortasında ise, küçük ve güzel bir kilise inşa edilmişti. Bu kiliseden geriye sadece duvarlar kalmıştı. Kilisenin içinde trapez taşı devrilmiş ve bunun altında Tetrtsihe’ye doğru bir tünel gidiyordu. O noktada değişik ve usta eller tarafından beyaz ve kesme taşlarla inşa edilmiş bir dehliz bulunuyordu.[8]
*
TAO-KLARCETİ 