Karsnia

KARSNİA (Gürcüce: კარსნია; okunuşu: “k’arsnia”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür. Köyün adı 1925’te Kapu (sonradan Kapı, Kapıköy) olarak değiştirilmiştir.

Karsnia, Ardanuç kasabasının kuzeydoğusunda yer alır. Kasabaya 25 km uzaklıktadır. Etrafında Goraşeti (Kutlu), Ustameli (Ustalar) ve Soliana (Yaylacık) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Karsnia, köyün bilinen en eski adıdır. Gürcüce bazı kaynaklarda Korsnia (კორსნია) olarak da geçer (1:97). Rus idaresi 1886 yılında köyün adını Gürcüceye uygun biçimde Karsnia (Карсниа) biçiminde kaydetmiştir (2). Bu tarihten yaklaşık altı yıl sonra bölgeyi gezmiş olan Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze de köyü adını Karsnia (კარსნია) olarak not etmiştir 3:307). Bu Gürcüce yer adı Türkçeye Karsniya, muhtemelen sehven Karsinya (قارسینیا) biçiminde girmiştir (4; 5:115).  

Karsnia, “kapı” anlamına gelen Gürcüce “kari” (კარი; çoğulu კარნი: karni) kelimesinden türemiştir. Bir bölgenin ya da bir vadinin girişine eskiden “kari” deniyordu. Nitekin Karsnia, batıdan doğuya giderek daralan ve yükselen bir vadinin dere kenarındaki en dar yerinde kurulmuştur ve vadinin adeta kapısı niteliği taşımaktadır. Karsnia “kapının olduğu yer” anlamına gelir. 1925 yılında köyü adı Kapu (Kapı) olarak değiştirilirken, Karsnia’nın bu anlama geldiğinin bilindiği anlaşılmaktadır. Adının değiştirilmiş olmasına karşın, “Karsniya” bugün de yaygın biçimde kullanılmaktadır. 

Gürcistan’ın orta kesiminde önemli bir sit alanı, Karsnishevi (კარსნისხევი) adını taşımaktadır. 18. yüzyılda yaşamış olan Gürcü coğrafyacı ve tarihçi Vahuşti bu sit alanın adını Karsni (კარსნი) olarak yazmıştır (6). Karsni ya da Karsnia adının eski Gürcü coğrafyasında kullanıldığı bu örneklerden anlaşılmaktadır. Ayrıca Karsnia köyündeki Balvana (ბალვანა), Tsitelkana (წითელყანა), Pantebi (პანტები), Nakordali (ნაკორდალი), Barevani (ბარევანი), Vake (ვაკე), Nakoravi (ნაყორავი), Nutsikana (ხუციყანა), Goridziri (გორიძირი), Piskinaturi (პისკინათური), Nacagari (ნაჯაგარი) gibi mevki adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (1:187).

DEMOGRAFİ
Osmanlılar 1551 yılında ele geçirdiği ve livaya dönüştürdüğü Ardanuç’un bir köyü olan Karsnia’nın en erken dönem nüfusu, 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu deftere göre köyde 34 hane yaşıyordu ve tamamı Hıristiyan olarak kaydedilmiştir. Her hanenin 5 kişiden oluştuğu varsayılırsa, Karsnia’da 170 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterinde ise, hane sayısı 30’a düşmüştür. Bu deftere göre de köyün tamamı Hıristiyan olarak kaydedilmiştir. Dört hanenin Osmanlı idaresi altındaki köyden Gürcistan’ın iç kesimine göç etmiş olduğu düşünülebilir (7:34).

Uzun zaman sonra Osmanlı idaresinin 1835 yılında yaptığı nüfus tespitine göre köyde 29 hane ve 93 erkek kaydedilmiştir. Osmanlı idaresi geleneksel olarak erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyün nüfusunun yaklaşık olarak 186 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Hane sayısı açısından bakıldığında 260 yıl sonra bile köyün nüfusunun 1574 ılının gerisinde kaldığı görülmektedir. Bu durum Osmanlıların eline geçen köyden muhtemelen sonraki yıllarda da göçün devam ettiğini göstermektedir (7:38).

Karsnia köyünün kadın ve erkek nüfusunu ilk kez Rus idaresi birlikte tespit etmiştir. 1886 tarihli bu tespite göre köyde 37 hanede 222 kişi yaşıyordu. Köyün nüfusunun tamamı Gürcülerden oluşuyordu (2). Hane başına ortalama 6 kişi düşmesi, ailelerin kabalık olmadığını göstermektedir. Karsnia aynı zamanda bir nahiyeydi ve Goraşeti, Kontromi, Soliana, Ustameli ile Karsnia köylerini kapsayan bu nahiyenin toplam nüfusu, tamamı Gürcü olan 753 kişiden oluşuyordu. Nahiyenin toplam nüfusunun % 29.5’i Karsnia köyünde yaşıyordu. 

Karsnia’nın Sovyet Rusya tarafından 1921’de Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra köyün nüfusu 39 hane ve 256 kişi olarak tespit edilmiştir (4). Ne var ki nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir. Bu kayıt, Gürcü köyleri Petobani, Goraşeti’de olduğu gibi, 1886-1922 arasında köyün demografik yapısının tamamen değiştiğini, Gürcülerin yerini Türklerin aldığını göstermektedir.  

Karsnia’da 1926 yılında 42 hanede 273 kişi yaşıyordu (8:141). Köyün nüfusu 1935 yılında 442 kişiye, 1960 yılında da 562 kişiye ulaşmıştır. Bugün Karsnia’da 60-70 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Tao-Klarceti bölgesinde bulunan Karsnia’da kilisenin ve bir kalenin varlığı, köyün Osmanlı döneminden çok önce bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Çünkü halk Müslümanlaştırıldığı için Gürcü köylerinde Osmanlı döneminde kilise, imparatorluk sınırları içinde gerekli olmadığı için köyde yeni bir kale yapılmamıştır. Osmanlılar Karsnia’yı, birleşik Gürcü Krallığı’nın parçalanması sırasında bağımsız devlet olarak ortaya çıkan Gürcü prensliği Samtshe Atabeyliği’nden (1268-1625) 1551’de ele geçirmiştir.

Uzun süre Çıldır Eyaleti, 19. yüzyılda da Erzurum eyaleti (sonra vilayeti) sınırları içinde kalan Karsnia’yı 93 Harbi’nde (1877-1878) Ruslar ele geçirdi. Rus idaresinde köy, Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlı Karsnia nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) köylerinden biriydi. Karsnia nahiyesi, Karsnia köyü dışında, Goraşeti, Kontromi, Soliana ve Ustameli köylerini kapsıyordu. Karsnia bu nahiyenin nüfus açısından Goraşeti’den sonra en büyük köyüydü (2). 

Karsnia, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rus idaresinin son bulmasının ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin hemen sonrasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41).

Karsnia, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin bir köyüydü. Adının Kapu (Kapı) olarak değiştirilmesinden bir yıl sonra, 1926’da da aynı idari konuma sahipti (4; 8:141). Ardanuç, 1950 genel nüfus sayımında Çoruh (Artvin) vilayetinin kazası olmuş, Karsnia da “Kapuköyü” adıyla bu kazanın Tütünlü bucağına bağlı bir köy olarak kaydedilmişti (10:136).

TARİHSEL YAPILAR
Karsnia köyünde tespit edilmiş iki tarihsel yapı bulunmaktadır. Bunlar Karsnia Kilisesi ve Karsnia Kalesi’dir. 

Karsnia Kilisesi’nin bulunduğu yer, köyün kuzeybatısında, 1 km uzaktadır. Ne var ki kilise yıkılmış ya da sökülmüştür. Kilisenin söküldüğü ya da yıkıldığı yerde bugün sadece kireç harcı kalıntıları kalmıştır. Kilisenin 85 cm yüksekliğinde ve 65 cm genişliğindeki sunak taşı, bugün köyün camisinin avlusunda yer alır. Taşın bir yüzeyinde daire içinde hasır örgü formunda bir oyma figür vardır. Caminin duvarında da kiliseye ait, hasır örgü motifli sarımsı bir taş bulunmaktadır. Kilisenin kesme taşlarının da caminin duvarında kullanıldığı görülmektedir. Köylülerin verdiği bilgi de bu taşlar kiliseden alındığını doğrulamaktadır. Bir köy kilisesi olan Karsnia Kilisesi ve sunak taşı, belli başlı eski yazılı kaynaklarda ayrıntılı biçimde tanımlanmamıştır (1:97; 11:149).

 Karsnia köyünün 2 km güneydoğusunda, deniz seviyesinden 2.020 metre yüksekte, ormanlık bir tepede bir kaleye ait olduğu anlaşılan duvar kalıntısı vardır. Yüksekliği 3 metreye varan ve genişliği yaklaşık 1 m olan bu duvar parçasından Karsnia Kalesi’nin kireç harcı kullanılarak inşa edildiği anlaşılmaktadır. Köylüler kalenin olduğu yeri “Toprak Kale” olarak adlandırmaktadır. Belli başlı yazılı kaynaklarda Karsnia Kalesi’nin adı geçmemektedir (1:98; 11:302).

KAYNAKÇA:
1. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
2.  ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
4. ^ Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
5. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927
6. ^ Batonişvili Vahuşti, Gürcistan Coğrafyası (Gürcüce), Tiflis, 1904.
7. ^ ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
8. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927).
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
10. ^ 1950 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1954.
11. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.