Longothevi

LONGOTHEVİ (Gürcüce: ლონგოთხევი; okunuşu: “longeth’evi”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Bulanık olarak değiştirilmiştir. Eskiden ayrı bir köy olan Yeni Rabat (Rabat ya da Çamlık mahallesi) köyünü de kapsamaktadır.

Longothevi, Ardanuç kasabasının güneydoğusunda yer alır. Kasabaya 17 km uzaklıktadır. Çevresinde Gelaşeni (Güleş), Usoti (Tosunlu), Diagarmiçi (Karlı) ve Meçegili (Müezzinler) adlı köyler bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
Longothevi, köyün en eski adı olarak bilinir. Türkçeye Longothev biçiminde girmiştir (1). 93 Harbi’nde (1877-1878) bölgeye hakim olan Ruslar ise, bu yerleşmeyi Gürcücesine uygun biçimde Longothevi (Лонготхеви) adıyla kaydetmiştir (2). Köyün adının değiştirilmesinden sonra da Türkçe resmi yayınlarda Longothev adı kullanılmıştır (3).

Longothevi adı, Longot kelimesine Gürcüce “hevi” (ხევი: vadi, dere) kelimesi getirilerek türetilmiş bir yer adıdır ve “Longot vadisi”, “Longotdere” anlamına gelir. “Longot” kelimesi ise, bir aile adı olan “Longodzeler” (ლონგოძე) anlamına gelir ve köyün eskiden bu ailenin yaşadığı bir yer olduğu anlaşılmaktadır. 

DEMOGRAFİ
Osmanlı idaresinin yaptığı ilk nüfus sayımı olan 1835 yılındaki tespitte Longothevi’de 36 hane ve 134 erkek kaydedilmiştir. Toplam nüfusu bulmak için erkek sayısı kadar kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyde 268 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Hane başına ortalama 7,4 kişinin düşmesi, köyün kalabalık bir aile yapısına sahip olduğunu göstermektedir (4:39).

Rus idaresi sırasında, 1886 yılında Longothevi’de 413 kişi yaşıyordu.  Eski bir Gürcü yerleşmesi olan köyde bu tarihte sadece bir hanede yaşayan 5 Gürcü kaydedilmiştir. Kalan nüfus ise Türkler (393 kişi) ve Kürtlerden (15 kişi) oluşuyordu Longothevi’deki demografik yapının zaman içinde değiştiği bu kayıtlardan anlaşılmaktadır. Longothevi aynı zamanda Ardanuç kazasına (uçastok) bağlı bir nahiyeydi. Nahiyenin toplam nüfusu 1.993 kişiden oluşuyordu.  Bu nüfusun % 0,3’ü Gürcü (5 kişi),  % 80,7’si Türk (1.608 kişi), % 6,7’si Ermeni (134 kişi) ,  % 1,6’sı Kürt (32) ve  % 10,7’si Çingenelerden (214 kişi) oluşuyordu (2). 

Köyün Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922’de Longothevi’de 81 hane ve 295 kişi kaydedilmiştir. Bu sayımda ise nüfusun tamamı “Türk” olarak yazılmıştır (1). Köyün nüfusunun azalmış olması Rus idaresi sırasında buradan Osmanlı ülkesine insanların göç ettiğini göstermektedir. 1935 yılında gelindiğinde köyün nüfusunun 673 kişiye ulaşması, Longothevi’ye yeni nüfusun yerleştirildiğine işaret etmektedir (5:62). Bugün köyde yaklaşık 300 kişi yaşamaktadır. 

TARİHÇE
Bulanık sınırları içinde Ahaldaba Kilisesi ya da Yeni Rabat Kilisesi olarak bilinen, aynı adlı manastırın ana kilise olan yapının 9. yüzyılda inşa edilmiş olması,  köyün kapsadığı toprakların hayli eski bir yerleşme mekânı olduğunu göstermektedir. Bu kilisenin inşa edildiği dönemde Longothevi Gürcü Krallığı sınırları içinde kalıyordu. Daha sonra birleşik Gürcü Krallığı, bu krallığın dağılması sürecinde bağımsız devlete dönüşen Samtshe-Saatabago (1268-1625) sınırları içinde yer aldı. 16. yüzyılın ortasında köy Osmanlıların eline geçti. 

Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kalan köyü 93 Harbi’nde (1877-1878) Ruslar ele geçirdi. Rus idaresinde Longothevi, Artvin sancağına (okrug) bağlı Ardanuç kazasının (uçastok) bir köyüydü. Bu kaza içinde Longothevi  aynı zaman bir nahiye (сельское общество: kırsal topluluk) idi ve Longothevi nahiyesi, Longothevi köyü dışında, Gelaşeni, Gulica, Usoti, Heva, Yeni Rabat ve “Çingene” (Цыгане) köylerini kapsıyordu (2).  

Longothevi, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rus idaresinin son bulmasının ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgalini sürdürdüğü sırada, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (6:II.41).

Longothevi, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin livasının (vilayet) merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin bir köyüydü. Adının Bulanık olarak değiştirilmesinden bir yıl sonra, 1926’da da aynı idari konuma sahipti (1; 7:142). 1925’te adı Bulanık olarak değiştirilen köy, Ardanuç Çoruh (Artvin) vilayetinin kazası olunca, Longothevi de kazanın merkez bucağına bağlı bir köy olarak kaydedilmiştir (8:136).

Adının değiştirilmesine karşın, köyün eski adı yeni adıyla birlikte resmi kayıtlarda uzun süre “Bulanık (Longothev)” biçiminde kullanılmıştır (3).

TARİHSEL YAPILAR
Bugün Bulanık köyü sınırları içinde, Çamlık (eski Rabat) mahallesinde  kalan Ahaldaba Manastırı ya da Yeni Rabat Manastırı’nın ana kilisesi ve küçük kilisesi, aslında Rabat (sonradan Yeni Rabat) köyünde yer alıyordu. Bu ad, burada bulunan kalenin etrafındaki yerleşmeden (rabat) gelir. Rabat Kalesi ya da Yeni Rabat Kalesi adını taşıyan bu kale, orta büyüklükte bir yapıydı ve iki kulesi bulunuyordu (9:32, 300; 10:81).

KAYNAKÇA:
1. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
2. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
4. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
5. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
6. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
7. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927).
8. ^ 1950 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1954.
9. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
10. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.