Opiçala

OPİÇALA (Gürcüce: ოფიჭალა; okunuşu: “op’iç’ala”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşmelerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesinde yer alır. Köyün adı 1925 yılında Gökçe olarak değiştirilmiştir.

Opiçala, Ardanuç kasabasının kuzeyinde yer alır. Kasabaya 19 km uzaklıktadır. Çevresinde Suagara (Soğanlı), Batsa (Yolüstü), Ançi (İncilli) ve Ançkora (Anaçlı) adlı köyler bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
Opiçala, köyün en eski adıdır. Bazı kaynaklarda Opizçala (ოპიზჭალა), Opiçala (ოპიჭალა), Opisçala (ოფისჭალა) olarak da geçer. Gürcüce bir yer adı olan Opiçala, Türkçeye Opiçala, Obicala (اوبیجال), Hopiçala gibi biçimlerde girmiştir (1:114). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar köyü Opisçala (Описчала) olarak kaydetmiştir (2). 

Opiaçala “opi” (ოფი: kara kavak) ile “çala” (ჭალა; dere, vadi) kelimelerinden türemiş bir yer adı olarak görünmektedir ve “kara kavak deresi”, “kara kavak vadisi” anlamına gelir. Bununla birlikte, Gürcücedeki farklı yazılış biçimlerinden dolayı Opiçala başka bir yer adından değişime uğramış da olabilir.

Opiçala’da Muhlaneti (მუხლანეთი), Didkana (დიდყანა), Kuleçala (ყულეჭალა), İmanocori (იმანოჯორი), Çarauli (ჭარაული), Kodihevi (კოდიხევი), Napleti (ნაფლატი), Ahalta (ახალთა), Korhi (ყორხი), Ortabaği (ორთაბაღი), Karali (ყარალი), Dablakedi (დარლაქედი), Dumaskedi (დუმასქედი), Zakareti (ზაქარეთი) gibi mevki adları bulunmaktadır. Opiçala’nın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu bu yer adları da göstermektedir.

DEMOGRAFİ
Opiçala’nın en erken tarihli nüfusu 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu defterdeki kayda göre köyün nüfusu 21 haneden oluşuyordu. Her hanede 5-6 kişinin yaşadığı kabul edilirse, köydeki insan sayısın 105-126 olduğu ortaya çıkar. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterinde ise, 1’i Müslüman, 10’u Hıristiyan olmak üzere köyde 11 hane kaydedilmiştir (3:34). Köyde Müslümanlaştırma başladığı için Müslüman olmak istemeyen 10 hane Gürcistan’ın iç kesimlerine göç etmiş olabilir.

Osmanlı Devleti’nin 1835 yılında yaptığı tespitte Opiçala’da 15 hanede 51 erkek kaydedilmiştir. Köyün toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfus eklenirse, Opiçala’da 102 kişinin yaşadığı ortaya çıkar (3:38). Bu tespit üzerinden köyün nüfusunun 1574 yılı seviyesinde kaldığı anlaşılmaktadır. Rus idaresi sırasında 1886 yılında yapılan nüfus sayımında köyde 162 kişi yaşıyordu. Bu tarihte köyün nüfusunun tamamı Gürcülerden oluşuyordu (2).

Opiçala’nın Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında köyün nüfusu 7 hane ve 21 kişi olarak tespit edilmiştir. Rus idaresi sırasında neredeyse boşalmış olan köyün kalan nüfusu “Türk” olarak kaydedilmiştir (4). Sonraki yıllarda da az sayıda insan barındıran köyde bugün yaklaşık 40 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Bugüne herhangi bir önemli yapı kalıntısının ulaşmadığı Opiçala’nın 1574 tarihli Osmanlı tahrir defterinde yer alması, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Osmanlı Devleti’nin 16. yüzyılın ortasında Gürcü yönetiminden ele geçirdi Opiçala, bu yüzyılın son çeyreğinde Ardanuç livasının Ardanuç nahiyesine bağlı bir köydü (3). 

Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kalan köyü 93 Harbi’nde (1877-1878) Ruslar ele geçirdi. Rus idaresinde Opiçala Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazası (uçastok) sınırları içinde yer alıyordu. Bu kazaya bağlı Ança nahiyesinin dört köyünden biriydi. Nüfus açısından da en küçük köy konumuna sahipti (2).

Opiçala, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasının ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (5:II.41). 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin livasının (vilayet) merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin bir köyüydü. 1925’te adı Gökçe olarak değiştirildi. Bununla birlikte köyün eski adı resmi kayıtlarda yeni adıyla birlikte “Gökçe (Hopiçala)” biçiminde uzun süre kullanılmıştır (8).

TARİHSEL YAPILAR
Opiçala’da günümüze ulaşan eski bir yapı kalıntısı eski bir su değirmenine aittir. Bu yapı köyün kuzeyinde, Şavşat-İmerhevi Deresi’nin sağ kıyısında yer alır. Değirmenin çarkını çevrien suyu veren dikey boru da günümüze ulaşmıştır. Değirmen binası kabaca yontulmuş taşlarla harç kullanılarak inşa edilmiştir (7:41).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
2. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
4. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
5. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
6. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
7. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017.