KONDURELİ (Gürcüce: კონდურელი; okunuşu: “k’ondureli”), tarihsel Eruşeti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesinin bir köyüdür. Adı 1959 yılında Altınemek olarak değiştirilmiştir.
Kondureli, Hanak kasabasının kuzeybatısında yer alır. Bu kasabaya 19 km uzaklıktadır.
TARİHÇE
Bugün Altınemek olarak bilinen köyün eski adı Kondureli’dir. Gürcüce Kondureli (კონდურელი), Konduri’den (კონდური) olan, “Kondurili” anlamına gelir. Nitekim Gürcistan’ın Samtshe-Cavaheti bölgesinde Ninotsminda Belediyesi’nde Didi Konduri (დიდი კონდური) adını taşıyan bir köy bulunmaktadır. Kondureli köyü, Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinde Kondurel (كوندورل) olarak geçer (1:III.551). Bu ad sonradan Kondraul’a dönüşmüştür. Nitekim Rus idaresi 1886 nüfusu tespiti sırasında köyü Kondraul (Кондраул) adıyla kaydetmiştir (2). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde ise köyün adı Kondraul / Kondiraul (قوندرائول) biçiminde geçer (3:760).
Kondureli, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Eruşeti’de yer alır. Köydeki megalit kalıntılar, buranın çok eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir (4:14). Osmanlılar bu bölgeyi, 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirdi. Yaklaşık 45 yıl sonra yapılan Osmanlı tahririne göre Kondureli, Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlı bir köydü. Ne var ki bu sırada köy tamamen boşalmıştı. 1878 yılında Kondureli yeniden meskun hale gelmişti ve köyde 3 hane yaşıyordu (1:III.551).
Eruşeti ile bu bölgede yer alan Kondureli köyünü 93 Harbi’nde (1877-1878) Ruslar ele geçirdi. Rus idaresinde Kondureli, Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazada Nikolayevka (bugün Sulakyurt köyü) nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) köylerinden biriydi. Nüfusu, tamamı “Türk” olarak kaydedilmiş olan 30 kişiden oluluyordu. Nüfus açısından nahiyenin ikinci küçük köyüydü (2). Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896’da 39, 1906’da 54 kişiye ulaşmıştır (5:111). Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, Kondrauli’de 12 hanede 95 Müslüman Gürcünün yaşadığını yazmıştır (6).
Kondureli, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusya’nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye’ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de imzaladığı Moskova Antlaşması’ya Ardahan ve Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı (7:II.789).
Kondureli / Kondraul köyü, 1928 yılında Kars vilayetinin Ardahan kazasının Hanak nayihesinv bağlıydı (3:760). 1935 genel nüfus sayımında “Kondıraül” adıyla kaydedilmiş olan köy, aynı idari konuma sahipti. Bu sırada köyde 115 kişi yaşıyordu (8:274). Köyün adı sonraki dönemde “Konduravul” biçiminde yazılmıştır (9:289). Kondureli / Kondraul “yabancı kökten geldiği” için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Altınemek olarak değiştirilmiştir (10:706).
Altınemek köyünün hemen başında, yüksekçe bir tepede megalit bir kalenin kalıntıları bulunmaktadır. Kaleye ait iti taşlar günümüzde etrafa saçılmış halde bulunmaktadır. Bu kalıntılar arasıdan yuvarlak bir kulenin izi de fark edilmektedir (4:14).
KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958).
2. ^ “Ardahan kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928.
4. ^ 2012-2013 Yılları Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2019.
5. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018.
6. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi (Gürcüce), 9 Ekim 1917, sayı 219.
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt.
8. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 274.
9. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
10. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
TAO-KLARCETİ 