Shlobani

SHLOBANİ (Gürcüce: სხლობანი; okunuşu: “sh’lobani”), tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin iline bağlı Şavşat ilçesinde yer alır. 1925 yılında adı Pınarlı olarak değiştirilmiştir.

Shlobani, Şavşat kasabasının kuzeydoğusunda yer alır. Kasabaya 29 km uzaklıktadır. Çevresinde Tsihia (Yoncalı), Meria (Veliköy) ve Dabatsvrili (Meşeli) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Shlobani, köyün en eski adı olarak bilinir. Türkçeye Suhluban ya da Sohluban (سوخلوبان) biçiminde girmiştir (1:160). 93 Harbi’nde (1877-1878) köyü ele geçirmiş olan Ruslar ise köyü adının Gürcüce yazılışına uygun biçimde Shloban (Схлобан) olarak kaydetmiştir (2).

Sholbani adı Gürcüce Mshlisubani’den (მსხლისუბანი) değişime uğramış olmalıdır. Mshlisubani ise Gürcüce “mshali” (მსხალი: armut) ve “ubani” (უბანი: köy, mahalle) kelimelerinden oluşan bir tamlamadır ve “Armut köyü”, “Armutköy” anlamına gelir. Köyde bugün de kullanılan Kedati (ქედათი), Pona (ფონა), Nazalpirevi (ნაზალპირევი), Hutsveli (ხუცველი), Moklecvari (მოკლეჯვარი), Tetrobi (თეთრობი), Nadabura (ნადაბურა), Nakalakari (ნაქალაქარი), Peraneti (პერანეთი) gibi mevki adları da buranın Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (3:190).

DEMOGRAFİ
Shlobani’nin görece erken döneme ait nüfusu 1886 tarihli Rus kayıtlarına göre verilebilir. Bu tespit sırasında köyün nüfusu 825 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 816’sı “Türk”, 9’u “Gürcü” olarak kaydedilmiştir (2). Gürcüce yer adı taşıyan köyde Gürcü nüfusunun 9 kişiden ibaret olması dikkat çekicidir. Bu durum Osmanlı idaresinde köyün demografik yapısının değiştirilmiş olması ya da Müslümanlaşmış Gürcülerin “Türk” olarak kaydedilmiş olmasıyla açıklanabilir.

Shlobani’nin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında yapılan tespite göre köyde 214 hanede 1.352 kişi yaşıyordu. Bu tarihte nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (3). Nüfusun bu kadar artmış olması, Rus idaresi altındaki köyden Osmanlı ülkesine göçün olmadığını göstermektedir. Dört yıl sonra köyde hane sayısı 217’ye, nüfus da 1.414 kişiye yükselmişti (4:188). 1935 yılına gelindiğinde köyün nüfusu 1.808 kişiden oluşuyordu. Günümüzde köyde yaklaşık 700 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Shlobani, tarihsel Gürcistan’ın güneybatısını oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti’de yer alır. Köyde birkaç eski kilisenin varlığı ve kale kalıntıları da köyün köklü geçmişe sahip olduğunu göstermektedir. Nitekim Gürcü kral III. Bagrat (975-1014) dönemi vakayinamelerinde Shlobani’den söz edilmiştir (6:12). Shlobani Gürcistan Krallığı yönetimi altındayken 11. yüzyılda Büyük Selçukluların istilasına uğradı. Daha sonra birleşik Gürcü Krallığı ve bu krallığın dağılma sürecinde bağımsız devlete dönüşen Samtshe-Saatabago’nun egemenliğinde kaldı. 16. yüzyılın ortasında Osmanlıların eline geçti.

Uzun süre Osmanlı sınırları içinde yer alan Shlobani, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın bir sonucu olarak Rus egemenliğine girdi. Rus idaresi sırasında Artvin ilinin (okrug) Şavşat-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazaya bağlı Dabatsvrili nahiyesinin sekiz köyünden biriydi (2). Savaştan kısa zaman önce, 1874 yılında Tao-Klarceti’yi gezen Giorgi Kazbegi, Shlobani köyünün adını taşıyan derenin Arsiani Dağları’ndan kaynaklandığını, Shlobani, Tsihia ve Meria köyleini suladığını belirtir (7:86).

Shlobani, Birinci Dünya Savaşı sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerlerinin Artvin bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Shlobani Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

Türkiye’ye bırakıldıktan sonra Artvin livasının (vilayet) Şavşat kazasına bağlı Meria (Merya) nahiyesinin bir köyüydü (4). 1925 yılında köyün adı Pınarlı olarak değiştirildi (5:188). Buna rağmen köyün yeni adıyla birlikte eski adı resmi kayıtlarda uzun süre “Pınarlı (Sulaban)” biçiminde kullanılmıştır (9).

TARİHSEL YAPILAR
Shlobani’de bulunan altı köy kilisesi ve iki kalenin tarihleri bilinmektedir. Ancak yerleşmenin tarihsel önemi açısından bakıldığında, bunların Osmanlı dönemi öncesi ortaçağ yapıları olduğu söylenebilir. Osmanlılar Gürcülerden ele geçirdiği yerlerde, halkı Müslümanlaştırıldığı için yeni kiliseler inşa edilmemiştir.

Köyün güneydoğusunda bulunan ve bu kiliselerden biri olan yapı günümüzde yıkık durumdadır. Yine köyün güneydoğusunda bulunan tek nefli diğer kiliseden de geriye yıkıntılar kalmıştır. Shlobani’deki kiliselerinden biri, kuzeybatı kısımda, köylülerin “Moklecvari” (Kısa Haç) dedikleri yerde bulunmaktadır. Bu kilise de tamamen yıkılmıştır. Yıkılmış başka bir kilise de köyün batı kısmında bulunmaktadır. Shlobani’deki kiliselerden ikisi ise Çilauri mahallesindedir. Biri güney kısımda, diğeri ise bugünkü mezarlık mahallindedir. Bu iki kilise de yıkılmıştır. Mezarlıktaki kilisenin yeri oldukça derin biçimde kazıldığı için yapının temeli bugün derin bir çukur halini almıştır (10:164, 166).

Shlobani’de kiliselerin dışında, eskiden iki de kale inşa edilmiştir. Eskiden bir köy olan Peraneti mahallesinde, mahallenin doğu kısmında moloz taşlarla ve kireç harcıyla inşa edilmiş kaleden geriye yıkık bir kule kalmıştır. Diğer kale ise, Shlobani’nin Tkipiri mahallesindedir. Moloz taşlarla ve kireç harcıyla inşa edilmiş olan kale yıkılmış ve taşları köylüler tarafından evlerin yapımında kullanılmıştır (10:311-315).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), İstanbul, 1927.
2. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Anıtlarını İnceleme Gezisinin Sonuç Raporu (Gürcüce), Tiflis, 2016.
4. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
5. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
6. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce), Tiflis, 2019.
7. ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri – Türkiye Gürcistanı’nda Üç Ay, 2019.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
9. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
10. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.