İŞHALBİR (Gürcüce: შხალბერი; okunuşu: “şh’alberi”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1925 yılında Kalburlu olarak değiştirilmiştir.
Şhalberi veya İşhalbir, Artvin kentinin güneydoğusunda, Çoruh Nehri’nin kıyısında yer alır. Bu kente 17 km uzaklıktadır.
TARİHÇE
Bugün Kalburlu adını taşıyan köyün Türkçe kaynaklardaki eski adı İşhalbir veya İşhalbur’dur. Nitekim 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde İşhalbir (اشخالبر) olarak geçer (1:146; 2:VIII.356). Rus idaresi de köyü, 1886 tarihli nüfus sayımında İşhalbir (Ишхалбир) adıyla kaydetmiştir (3). Kalburlu’nun eski adı Gürcüce kaynaklarda İşhalberi (შხალბერი) ve İşhalburi (იშხალბური) biçiminde geçer. Klarceti bölgesi üzerine bir araştırmada İşhalbir veya İşhalberi adının Gürcüce Şhalberi’den (შხალბერი) değişime uğramış olabileceği belirtilmiştir. Köyde Davlieti (დავლიეთი), Basruli (ბასრული), Sapureti (საფურეთი), Ançeturi (ანჩეეთური), Agarkali (აგარქალი), Nikorozuli (ნიკოროზული), Bagaturi (ბაგათური), Verikauri (ვერიკაური), Anareti (ანარეთი) gibi Gürcüce yer adları bugüne değin varlığını korumuştur (4:41; 5:181, 186).
İşhalbir veya İşhalberi, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti‘de yer alır. Klarceti, erken ve geç orta çağda Gürcü Krallığı’nın prensliklerinden biriydi ve bu prensliğin merkezi Artanuci idi. Bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirdi (6:66-67). Osmanlı idaresi sırasında köy Çıldır Eyaleti içinde yer alıyordu.
İşhalbir, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlı Livane kazasının köylerinden biriydi. 1876 Trabzon vilayeti salnamesine göre köyde 73 hanede 258 kişi yaşıyordu. Bu tespite göre İşhalbir’deki nüfus sadece Müslümanlardan oluşuyordu. Tarımla geçinen köyde hayvan varlığı olarak 15 eşek, 20 öküz, 25 inek, 15 at, 448 keçi ve 100 koyun tespit edilmiştir (2:VIII.357).
İşhalbir, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Rusların eline geçti. Rus idaresinin 1886 yılındaki nüfus tespiti sırasında Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasında (uçastok) yer alıyordu. Nüfusu, tamamı “Türk” olarak kaydedilmiş olan 249 kişiden oluşuyordu. Bu kazaya bağlı Tsria (Sirya) nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) üç köyden biriydi (diğer köyler Tsria ve Orcohi ) ve nüfus açısından nahiyenin en küçük köyüydü (3).
İşhalbir, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusya’nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından bu yerleşim fiilen Türkiye’ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de imzaladığı Moskova Antlaşması’yla İşhalbir köyünü de kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı (7:II.489).
Ertesi yıl Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde, “İşhabor” olarak kaydedilmiş olan İşhalbir, merkez kazasına bağlı Sirya nahiyesinin bir köyüydü ve nüfusu 48 hanede yaşayan 174 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte de nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmişti (8). İşhalbir veya İşhalbur Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Kalburlu olarak değiştirildi (9:141). Köyün İşhalbur adını çağrıştıracak biçimde Kalburlu olarak adlandırılmış olduğu görülmektedir. 1935 genel nüfus sayımında Kalburlu, yeni kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Artvin kazasının Sirya nahiyesine bağlıydı ve köyün nüfusu 301 kişiye yükselmişti (10:198).
KAYNAKÇA:
1. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
2. ^Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
3. “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça)”.
4. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
6. ^ Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan’ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce), 2002.
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 cilt.
8. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
9. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010.
10. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
TAO-KLARCETİ 