Dereköy

DEREKÖY (Gürcüce: დერეკოი; okunuşu: “derek’oi”), tarihsel Eruşeti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Ardahan ilinin Damal ilçesine bağlı bir köydür. Coğrafi konumundan dolayı Dereköy olarak adlandırılmıştır.

Dereköy, Damal kasabasının güneybatısında yer alır. Bu kasabaya 3 km uzaklıktadır.

TARİHÇE
Dereköy, en geç 1886 yılında beri bu adı taşımaktadır. Rus idaresi köyü bu tarihte Dara-Köy (Дара-Кёй) adıyla kaydetmiştir (1). 1928 tarihli köy listesinde ise köyün adı Dere Köy (دەرە كوی) olarak geçer (2:762).

Dereköy, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Eruşeti‘de yer alır. Eruşeti bölgesi, Gürcistan’ın en eski Hıristiyanlık merkeziydi (3). 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Ruslar Eruşeti bölgesini ele geçirdiğinde köyün nüfusunun 189 kişiden oluşması, buranın yeni bir yerleşme olmadığını göstermektedir (1). Bununla birlikte, Gürcistan Vilayeti‘nin tahririni kapsayan  Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı mufassal defteri ile Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır adlı ve 1694-1732 tarihli Osmanlı cebe defterinde adının geçmemesi, Dereköy’ün daha geç dönemde ortaya çıktığı anlamına gelir (4; 5). Öte yandan Dereköy’deki megalit kalenin varlığı da bu yörenin eski çağlardan beri yerleşme alanı olduğunu işaret etmektedir (6:368). Rus idaresi 1886 yılında köyün nüfusunun tamamı “Türkmen” olarak kaydedilmiştir. Bu tarihte Dereköy, Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlı Sorsi nahiyesinin (маркяз: merkez) köylerinden biriydi (1). Bu nüfus kaydı üzerinden Alevi Türkmenlerin bu yöreye sonradan yerleştirildiği düşüncesini desteklemektedir. Dereköy’ün Rus idaresi sırasında nüfusu artmış, 1896’da 230 kişiye, 1906’da 281 kişiye ulaşmıştır (7:110).

Dereköy, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusya’nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye’ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Dereköy’ü de kapsayan Ardahan ile Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı (8:II.489).

Dereköy, 1928 yılında Kars vilayetinin Ardahan kazasının Damal nayihesine bağlıydı (2:762). 1935 genel nüfus sayımında “Dereköy” adıyla kaydedilmiş olan köy, Posof kazasının Damal nahiyesine bağlıydı ve nüfusu 271 kişiden oluşuyordu (9:107).

Dereköy’deki megalit kale, köyün doğusunda bir tepenin üzerinde yer alır. Deniz seviyesinden 2.140 metre yükseklikte bulunan orta büyüklükteki kaleden (50 × 38 m) geriye yıkıntılar kalmıştır (6:368).

KAYNAKÇA:
1. ^ “Ardahan kazası (1886 Yılı)” (Rusça)”.
2. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
3. ^ Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan’ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce: ქართველთა ეთნიკური ისტორია და საქართველოს ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეები), 2002
4. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.
5. ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, 326 sayfa.
6. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu(Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
7. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt.
9. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.