Şavmta

ŞAVMTA (Gürcüce: შავმთა; okunuşu: “şavmta”),  tarihsel Tao-Klarceti’nin bir parçası olan Şavşeti’deki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinde yer alır. Adı 1925 yılında Şenköy olarak değiştirilmiştir.

Şavmta, Şavşat kasabasının kuzeyinde yer alır ve kasabaya 28 km uzaklıktadır. En yakınında Garkloba (Çoraklı), Cvarebi (Şalcı)  ve Tsitsveti (Atalar) köyleri bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Şavmta, köyün en eski adı olarak bilinir. Bazı kaynaklarda Şavta (შავთა) olarak geçer. Gürcüce olan bu yer adı Türkçeye Şavta olarak girmiştir (1:245; 2:89). Rus idaresi sırasında Klarceti bölgesini dolaşan Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze köyün adını Şavmta olarak yazmıştır (3:259). 

Şavmta, Gürcüce “şavi” (შავი: kara) ve “mta” (მთა: dağ, tepe) kelimelerinden oluşan bir yer adıdır ve “Karatepe”, “Karadağ” anlamına gelir.  Şavmta’da Cortana (ჯორთანა), Dairekana (დაირეყანა), Kodlari (კოდლარი), Muhati (მუხათი), Opota (ოფოთა) gibi mevki adları bugün de kullanılmaktadır.

DEMOGRAFİ
Şavmta, Rus idaresi sırasında ve sonrasında uzun süre ayrı bir köy olarak kayıtlarda yer almamıştır. Bununla birlikte Rus idaresi sırasında Klarceti bölgesini gezen Zakaria Çiçinadze 1893 yılında Şavmta’dan Osmanlı ülkesine 15 hanenin göç etmiş olduğunu belirtir (4:141). Her hanede 5 kişinin yaşadığı varsayılırsa, köyden bu tarihten önce 45 kişinin göç ettiği ortaya çıkar. Köyün yarısının göç ettiği kabul edilirse, Şavmta’nın nüfusunun 90 kişiden oluştuğu söylenebilir. 

1925’te adı Şenköy olarak değiştirilmiş olan Şavmta’nın uzun süre bir mahalle olduğu anlaşılmaktadır. Şenköy adı ilk kez 1960 genel nüfus sayımında geçer. Bu tarihte köyün nüfusu 272 kişiden oluşuyordu (5:75). Köyde günümüzde yaklaşık 100 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Yakın dönemde insan eliyle yıkılmış olan Şavmta Kilisesi ile 12. yüzyılda doğmuş olan bir Gürcü şairin bu köyden olması dolayısıyla İoane Şavteli (1150-1215) adı taşıması, Şavmta köyünün eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir (3:259). Şavmta’daki kilisenin Osmanlı döneminden önce inşa edildiği bilinmektedir. Çünkü Osmanlı idaresi Gürcüleri Müslümanlaştırdığı için bu dönemde Gürcü köylerinde kilise inşa edilmemiştir. 

Osmanlıların 16. yüzyılın ortasında ele geçirdiği köy, daha önce birleşik Gürcü Krallığı’nın, bu krallığın parçalanması sürecinde bağımsız devlet olarak ortaya çıkan Samtshe Atabeyliği’nin (1268-1625) sınırları içinde yer alıyordu. Osmanlı döneminde Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı. 93 Harbi’nde (1877-1878) ise Rusların eline geçti. 

Şavmta, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin  ardından, 1921’de Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (6:II.41).

Şavmta, Türkiye’ye bırakılmasından sonra bir mahalle olduğu için genel nüfus sayımlarında bir köy olarak yer almamıştır. Şenköy olarak ilk kez 1960 genel nüfus sayımında adının geçmesi, bu tarihten kısa süre köy statüsüne sahip olduğunu göstermektedir (5:75). Adı Şenköy olarak değiştirilmekle birlikte köyün adı uzun süre resmi kayıtlarda “Şenköy (Şavta)” biçiminde yazılmıştır (7).

TARİHSEL YAPILAR 
Şavmta’da varlığı bilinen tek tarihsel yapı Şavmta Kilisesi’dir. Ancak bu kilise yaklaşık 60 yıl önce insan eliyle yıkılmış, taşları komşu köy olan Çoraklı’da caminin ve okulun yapımında kullanılmıştır (8:29).

 Şavmta Kilisesi, bugün Şenköy adını taşıyan yerleşmenin kuzey kesiminde bulunmaktadır. Bulunduğu yerde bu kiliseden geriye sadece apsisin bir bölümü kalmıştır. Büyükçe bir yapı olan kilise, dolgu duvar sistemiyle inşa edilmiştir. Dolgu malzemesi olarak moloz taş ve çakıl, duvarın dış yüzeyinde ise pembemsi kesme taş kullanılmıştır. Dış yüzeye sahip duvardan bugüne sadece bir metrekarelik bir bölüm kalmıştır (8:29; 9:171).  

Çoraklı köyündeki iki katlı ahşap caminin birinci katının güney duvarında Şavmta  Kilisesi’nin penceresinin kenar süslemelerinin oymalı pembemsi taşları kullanılmıştır. Kilisenin penceresinin oymalı taşlarının üst kısmı caminin penceresinin kenarlarına, kilisenin penceresinin aynı taştan hazırlanmış alt kısmı ise caminin duvarına konmuştur. Kilisenin penceresine ait oymalı başka taşlar ile kilisenin kesme taşları caminin aynı duvarında kullanılmıştır. Bu taşlardan birinde duvar resminin kırmızı, mavi ve yeşil boyaları kalmıştır (8:29)

KAYNAKÇA:
1. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
2. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.
3. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
5. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
6. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
7. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
8. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
9. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.