Tolgomi

TOLGOMİ (Gürcüce: თოლგომი; okunuşu: “tolgomi”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1925 yılında Salkımlı olarak değiştirilmiştir.

Tolgomi, Artvin kentinin kuzeydoğusunda, Varaçkan Deresi’nin oluşturduğu vadinin sol yakasında yer alır. Bu kente 12 km uzaklıktadır.

TARİHÇE
Salkımlı köyünün eski adı Türkçe kaynaklarda Tolgom veya Tolgum (طولكوم) olarak geçer (1:112). Gürcüce Tolgomi (თოლგომი) olarak yazılan köyde Şuabari (შუაბარი), Çngauri (ჩნგაური), Saçinke (საჭინკე), Nadirauli (ნადირაული), Zvari (ზვარი), Nadlibo (ნადლიბო), Tsablana (წაბლანა), Eliatsminda (ელიაწმინდა), Genauri (გენაური) gibi yer adlarının günümüzde de bilinmesi, buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (2:185). Ancak köyde 19. yüzyılın son çeyreğinde de Gürcüce konuşulmuyordu (3:188). 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Artvin bölgesini ele geçiren Ruslar da köyü Tolgom (Тольгом) adıyla kaydetmiştir (4).

Tolgomi, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti’de yer alır. Klarceti, Gürcü Krallığı’nın prensliklerinden biriydi ve bu prensliğin merkezi Artanuci idi. Bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ilk yarısında Gürcülerden ele geçirdi (5:66-67). Osmanlı idaresinde Çıldır Eyaleti içinde yer alıyordu.

Tolgomi, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Rusların eline geçti. 1886 yılında yapılan nüfus tespiti sırasında Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazada Sveti nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) altı köyünden biriydi. Köyde 140 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmişti (4).

Tolgomi, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusya’nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye’ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Tolgomi köyünü de kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı (7:II.489).

Tolgomi veya Tolgom Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Salkımlı olarak değiştirildi. Artvin vilayetinde 1926 yılında yapılan nüfus tespitinde köyde 21 hanede 95 kişi yaşıyordu. 1886 yılıyla kıyaslandığında nüfusun önemli ölçüde azalmış olduğu görülmektedir. Köyün nüfusunun bir kısmının Rus idaresi sırasında Osmanlı ülkesine göç ettiği anlaşılmaktadır. Bu tarihte Salkımlı, Artvin vilayetinin merkez kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (7:140). 1935 genel nüfus sayımında Salkımlı, Çoruh vilayetinin Artvin kazasının merkez nahiyesinin bir köyüydü. Köyün nüfusu 316 kişiden oluşuyordu. Kısa süredeki bu artış, köye yeni bir nüfusun yerleştiğini göstermektedir (8:319).

Salkımlı’da İnatsminda (ინაწმინდა) adını taşıyan yerde eskiden bir kilise olduğu bilinmektedir. İnatsminda adının Ninotsminda’dan (ნინოწმინდა) değişime uğradığı tahmin edilmektedir (9:117).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
2. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
3. ^Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
4.^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça)”.
5. ^ Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan’ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce), 2002.
6. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 cilt.
7. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010.
8. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
9. ^ Eter Beridze, Nigali (Gürcüce), Tiflis, 2009.