Tolgomi

TOLGOMİ – Tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşimlerden biridir. Günümüzde Salkımlı adıyla Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı bir köydür.

Etimoloji: Tolgomi (თოლგომი) adının bitki adından geldiğini tahmin edilse de bunu doğrulayan bir araştırma yapılmamıştır. Bununla birlikte bu yer adı iki kelimeden oluşuyor ve ikinci kelime Gürcüce v -Megrelcede “yerleşim yeri”, “ahır” anlamına gelen “gomi” (გომი) olabilir. Tolgomi adı Türkçeye Tolgom (طولكوم) şeklinde girmiştir (25:1927:112). Gürcü zeytin türlerinden biri olan Tolgomuri (თოლგომური) Tolgomi (თოლგომი) adından gelir.

Tarihçe: Tolgomi köyünün bulunduğu Klarceti, Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biridir. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde varlığı bilinen eski kilise, buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir (32:117).

Tolgomi, 1835 Osmanlı nüfus defterinde ve 1876 Trabzon vilayeti salnamesinde ayrı bir köy olarak geçmemektedir. Bu kayıtlarda bir köy olarak yer alan Sveti köyünün bir mahallesi olabilir.

Tolgomi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus saygında Tolgom (Тольгомъ) şeklinde kaydettiği yerleşim, Sveti nahiyesinin atı köyünden biriydi. Köyün nüfusu, 64’ü erkek ve 76’sı kadın olma üzere, 18 hanede yaşayan 140 kişiden oluşuyordu. Bu sayımda nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir. Bununla birlikte köyde Gürcü nüfusu bugün de yaşamaktadır. Ayrıca Şuabari (შუაბარი), Saçinke (საჭინკე), Eliatzminda (ელიაწმინდა) gibi yer adlarının günümüzde de kullanılması, buranın eski bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir. Rus idaresinin Şobar (Шобаръ) adıyla köyün bir mahallesi olarak kaydettiği Şuabari’de  8 hane yaşıyordu (86: “Batum oblastı” – 1348; 32:60; 1:185). Şobar veya Şuabari (შუაბარი) günümüzde “Sobar” adıyla Salkımlı köyünün bir mahallesidir.

Tolgomi köyü, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması’yla Sovyet Rusya da Artvin sancağını Gürcistan’ın bir parçası olarak tanıdı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında, 16 Mart 1921’de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Tolgomi köyünün de içinde yer aldığı Artvin bölgesi Türkiye’ye bırakıldı (114; 69:489).

Tolgomi veya Tolgom Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Salkımlı olarak değiştirildi. Artvin vilayetinde 1926 yılında yapılan nüfus tespitinde köyde 21 hanede 95 kişi yaşıyordu. Bu tarihte Salkımlı, Artvin vilayetinin merkez kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (25:1927:112). 1886 yılıyla kıyaslandığında nüfusun önemli ölçüde azalmış olduğu görülmektedir. 1935 genel nüfus sayımında Salkımlı, Çoruh vilayetinin Artvin kazasının merkez nahiyesinin bir köyüydü. Köyün nüfusu 316 kişiden oluşuyordu (35:319). 1965 genel nüfus sayımında Salkımlı köyünde 456 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 220 kişi okuma yazma biliyordu (65:86). Deriner Barajı’ndan dolayı Aşağı Tolgomi tamamen boşaltılmıştır.

Tarihsel yapılar: Tolgomi köyünde İnatzminda (ინაწმინდა) adını taşıyan yerde eskiden bir kilise olduğu bilinmektedir. Bu kilise eskiden köyün nüfusunu oluşturan Gürcülerin Hristiyanlık döneminde inşa edilmiş olmandır. Ancak bu yapıdan günümüze herhangi bir iz kalmamıştır. İnatzminda adının Ninotzminda’dan (ნინოწმინდა) değişime uğradığı tahmin edilmektedir (32:117).
*