Kordeti

KORDETİ (Gürcüce: კორდეთი; okunuşu: “k’ordeti”),  tarihsel Klarceti bölgesinde yer alan yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Murgul ilçesinde yer alır ve adı 1925’te Çimenli olarak değiştirilmiştir. 

Kordeti, Murgul kasabasının yaklaşık 5 km kuzeydoğusunda, Murgul Çayı’nın sağ kıyısında yer alır. Murgul vadisinin köylerinden biridir. Çevresinde Osmali (Özmal), Durça (Ardıçlı) ve Kura (Küre) köyleri bulunmaktadır. Kordeti, Kordeti İncili olarak bilinen elyazma İncil‘le de tanınmaktadır.

KÖYÜN ADI
Kordeti, köyün bilinen en eski adıdır. Bu ad Türkçeye Koridet (قوریدت) olarak girmiştir (1:VIII.354). Muhtemelen Türkçe yazılışının etkisiyle Gürcüce Korideti (კორიდეთი) biçiminde de yazılmaktadır. 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar da köyün adını Korideti (Коридети) olarak kaydetmiştir (2). Daha sonraki tarihte bölgeyi gezen Zakaria Çiçinadze de köyü adını Korideti olarak not etmiştir (3:207).

Kordeti, uzun süre sürülmemiş çimenli yer alamına gelen Gürcüce “kordi” (კორდი) kelimesinden türemiş bir yer adıdır. Kordeti’dek Tsotsolkana (წოწოლყანა), Thobuna (თხობუნა), Cemilekana (ჯემილეყანა), Naplari (ნაფლატი), Sanaorho (სანაოთხო), Zegani (ზეგანი), Kvakana (ქვაყანა), Mshalverisdziri (მსხალვერისძირი), Napurnavi (ნაფურნევი), Nakelavi (ნაქელავი), Kaloevi (კალოები), Sarvenavi (სარვენავი), Tbeti (ტბეთი), Damishidziri (დამისხიძირი), Turikana (ტურიყანა) gibi mevki adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (4:187). Kordeti’nin “çimenli yer” anlamına geldiği bilindiği için köyün adı 1925’te Çimenli olarak değiştirilmiştir.

DEMOGRAFİ
Kordeti’in görece erken döneme ait nüfusu, Osmanlı idaresinin 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 14 hane ve 61 erkek kaydedilmiştir. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan doları Kordeti’nin toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyde 122 kişini yaşadığı ortaya çıkar. Hane başına ortalama 8,7 kişi düşmesi, köyde aile yapısının kalabalık olduğunu göstermektedir (5:39).

Bu tarihten yaklaşık 40 yıl sonra, 1876 tarihi Trabzon vilayeti salnamesine göre Kordeti’nin nüfusu 16 hanede yaşayan 52 kişiden oluşuyordu. Salnamede belirtilmemiş olmasına karşın Osmanlı idaresinin bu tarihte de sadece erkek nüfusu tespit ettiği bilinmektedir. Kadın nüfusu da eklenince köyde 104 kişinin yaşadığı sonucu çıkar (1:VIII.355). 1835 yılıyla kıyaslandığında köyde hane sayısının artmasına rağmen nüfusun azaldığı görülmektedir.

Kordeti’deki kadın ve erkek nüfus birlikte ilk kez Rus idaresince 1886 yılında tespit edilmiştir. Bu tespite göre köyün nüfusu 9 hanede yaşayan 50 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir (2; 6:22). Önceki yıllara göre nüfusun azalması, hane başına ortlama 5,5 kişi düşmesi dikkat çekicidir ve bu durum köyden göçe bağlanabilir. Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin 1892’de verdiği bilgiye göre, Kordeti’den 30 hane Osmanlı ülkesine göç etmiştir (7:133). Göç eden hane sayısı Kordeti’de 19. yüzyılın herhangi bir döneminde tespit edilen nüfustan çok daha fazla olmasına karşın, bu bilgi göçü teyit etmesi açısından önemlidir.

Türkiye sınırları içinde kaldıktan bir yıl sonra, 1922 yılında yapılan nüfus tespitine göre, Kordeti’de 9 hanede 51 kişi yaşıyordu. Bu tarihte de köyün nüfusu Gürcü olarak kaydedilmiştir (8). 1886 yılından sonra köyde nüfusun artmadığı görülmektedir. 1926’da ise, hane sayısı 8’e inmiş, nüfus 65 kişiye çıkmıştır (9:144).

TARİHÇE
Kordeti’dki kilisede korunmuş olan ve Kordeti İncili olarak bilinen Yunanca İncil’in 9. yüzyıla tarihlenmesi, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir (11:412). Kordeti İncili‘nin kopyalandığı yüzyılda köy Gürcü Krallığı sınırları içinde yer allıyordu. Daha sonra birleşik Gürcü Krallığı, bu krallığın parçalanması sürecinde bağımsız devlete dönüşen Samtshe-Saatabago yönetimindeydi. Bu sırada Kordeti, Cakeli sülalesinden beyler tarafından yönetiliyordu. Lobiari sülalesinden beyler Cakelilerden Kordeti’yi almak için mücadeleye giriştiler ve düzenledikleri saldırıda Kordeti’yi yaktılar. 16. yüzyılın ortasında Osmanlılar Kordeti’yi Gürcülerden ele geçirdi. Köy Trabzon eyaletine bağlı Lazistan sancağı içinde yer aldı. 19. yüzyılın ikinci yarısında Kordeti, Trabzon vilayeti içinde Lazistan sancağına bağlı Livana kazasının bir köyüydü. Başlıca geçim kaynağı tarım olan köyde 1876 yılında sadece 20 öküz ve 15 inek kaydedilmiştir (1:VIII.355).

Uzun süre Osmanlı idaresinde kalan Kordeti’yi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslar ele geçirdi. Rus idaresinde Kordeti, Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazaya bağlı Zansuli nahiyesinin yedi köyünden biriydi (2). Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (11:II.41).

Kordeti 1922 tarihli nüfus cetveline göre Borçka kazasına bağlı Murgul nahiyesinde yer alıyordu (8). 1925’te Kordeti’nin adı, Gürcücesinden Türkçeye çevrilerek Çimenli olarak değiştirildi (9:144). Kordet adı halk arasında bugün de kullanılmaktadır.

KORDETİ KİLİSESİ VE KORDETİ İNCİLİ
Murgul vadisi birkaç tarihsel yapıya ev sahiplik etmiş yerlerden biridir. Bunlardan biri Kordeti köyündeki kilisedir. Günümüzde tamamen ortadan kalkmış ve yeri bilinmeyen bu köy kilisesinde Yunanca elyazması ünlü bir İncil muhafaza edilmiştir. Kordeti İncili olarak bilinen ve 9. yüzyıla tarihlenen bu İncil’e düşülmüş son derece ilginç Gürcüce notlar mevcuttur. Büyük bir olasılıkla 15. yüzyılda Gürcistan’a götürülmüş olan elyazması, bugün Korneli Kekelidze Elyazmaları Merkezi’nde korunmaktadır. 29 × 24 cm ebatlarında olan Kordeti İncili 246 yapraktan oluşmaktadır (10:412).

KAYNAKÇA:
1. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi: 1869−1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
4. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
5. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
6. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
7. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
8. ^ Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
9. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci baskı 1927).
10.^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
11. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.