Agara

AGARA – Şavşeti bölgesindeki meskun yerlerden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı Çukur (Çihori) köyünün bir mahallesidir. 

Etimoloji: Agara (აგარა), Gürcüce bir yer adı olup eski Gürcücede tarla, mera, modern Gürcücede yazlık, yayla anlamına gelir. Tarihsel Gürcü coğrafyasında Agara en yaygın adlardan biridir. Örneğin Türkolog Sergi Cikia’nın yayımladığı Defter-i Mufassa-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde yedi köy Agara adını taşıyordu ve Osmanlıca “Agara” (اكرە) şeklinde kaydedilmiştir (41).

Tarihçe: Agara’nın yer aldığı Şavşeti bölgesi, tarihsel Gürcistan’ın sınırları içinde yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ikinci yarısının hemen başında Gürcülerden ele geçirmiştir. Ardından Osmanlı idaresi bu bölgede Şavşat sancağını kurmuştur. Bu sancağın 1554 yılındaki yöneticisi, İosebiti adında bir Gürcü beyi (tavadi) idi (7:16). Varlığı bilinen kilise de bu dönemden kalmıştır (8:164).

Agara, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde Çihori köyünün bir mahallesi olarak kaydedilmiştir. Sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu sayımda köyde 38 hanede 150 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 300 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. 1886 Rus nüfus tespitiyle kıyaslandığında, bu nüfusun sadece Agara mahallesinin değil Çihori köyünün toplam nüfusu olduğu anlaşılmaktadır. Köyde muhtar ve imam olarak kaydedilmiş kimse bulunmuyordu (26:50, 83). 

Agara, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinde 1886 nüfus tespitine göre Agara’da (Агара) adıyla kaydettiği yerleşim, Artvin sancağının Şavşet-İmerhevi kazasına bağlı Çihori köyünün sekiz mahallesinden biriydi. Diğer mahalleler köyün merkez mahallesi, Andriatzminda (ანდრიაწმინდა), Tetraketi (თეთრაკეთი), Dasamobi (დასამობა), Libani (ლიბანი), Brili (ბრილი), Gigieti (გიგიეთი), Nioleti (ნიოლეთი) ve Çedriuli (ჭედრიული) idi. Bu tarihte Agara’da 7 haneden yaşıyordu. Çihori köyünün toplam nüfusu ise, 47 hanede yaşayan ve tamamı Gürcü olan 454 kişiden oluşuyordu. Köyde hane başına ortalama kişi sayısına bakarak Agara’nın nüfusunun yaklaşık 65 kişiden meydana geldiği söylenebilir (86: “Batum oblastı” – 1479). Bu sırada Şavşet-İmerhevi kazasında Agara adını taşıyan başka bir köy daha bulunuyordu ve bu yerleşim Tzetileti (Erikli) köyünün mahallesi olarak kaydedilmişti. 

Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1893 yılında Agara’yı, İmerhevi vadisinde Gürcü dilinin konuşulduğu köyler arasında saymıştır. Bu yerleşimi Brili köyüyle birlikte “Bril-Agara” adı altında vermiş ve bu iki yerleşimde 25 hanenin yaşadığını, bu tarihten önce Rus idaresi sırasında 25 hanenin de Osmanlı ülkesine göç ettiğini yazmıştır (37:296; 38:140). 

Agara Türkçe olmadığı için köyün adı Bakırtaş olarak değiştirilmiştir. Çukur köyünün kuzeydoğusunda yer alan Agara veya Bakırtaş, günümüzde de bu  köyün bir mahallesidir. 

Tarihsel yapılar: Agara’da Osmanlı döneminden önce Hristiyan Gürcüler yaşıyor ve bir köy kilisesi bulunuyordu. Halkım Osmanlı döneminde Müslüman olmasıyla kilise cemaatini yitirmiş ve zaman içinde tamamen yıkılmıştır. Agara Kilisesi’nden geriye sadece kireç harçlı küçük duvar kalıntıları kalmıştır (8:164).
*