Çirkini

ÇİRKİNİ – Tarihsel Speri bölgesindeki yerleşimlerden biridir. Günümüzde Bahçeli adıyla Erzurum ilinin İspir ilçesine bağlı bir köydür.

Etimoloji: Çirkini, karatavuk sesi gibi sesleri ifade eden Gürcüce Çrihini (ჭრიხინი) gibi bir kelimeden değişime uğramış olabilir. Bugün Bahçeli köyünün bir mahallesi olan eski Gaban veya Kaban köyünün adı da Gürcüce bir kelimeden, “Kapani”den (კაპანი) değişime  uğramıştır.^[2] Çrikini veya Çirkini 1835 tarihli Osmanlı nüfus defteri ile 1642 tarihli Osmanlı avarız defterinde ve 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Çirkini (چركنی) olarak  geçer.^[3][4][5]

Tarihçe: Çirkini köyü, orta çağda Gürcistan’ın bir parçası olan tarihsel Speri bölgesinde yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Günümüzde Bahçeli köyü sınırları içinde yer alan eski Gabani köyüne ait ve 9-10. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilen yıkık haldeki Gabani Kilisesi, buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.^[8][9]

Çirkini, 1642 tarihli Osmanlı avarız defterine göre, Erzurum eyaletinin İspir sancağının merkez nahiyesine bağlı köylerden biriydi. Söz konusu defterin yayımlanmış versiyonuna göre, bu tarihte köyde sadece 11 Müslüman hane bulunuyordu.^[10]

Çirkini köyü, 1835 Osmanlı nüfus defterine göre Erzurum eyaletinin İspir kazasının köylerinden biriydi. Sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu tarihte köyde 122 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 244 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Bugün Bahçeli köyünün bir mahallesi olan ve Kaban şeklinde kaydedilmiş olan Gabani köyünde ise 13 erkek yazılmıştır. Bu yerleşimin toplam nüfusunun da yaklaşık 26 kişiden oluştuğu söylenebilir. Söz konusu nüfus defterinin yayımlanmış haline göre her iki yerleşimde sadece Müslüman nüfus bulunuyordu.^[11] 1896 yılında aynı idari konuma sahip olan köyde 184 Müslüman erkek tespit edilmiştir.^[12]

Gabani Kilisesi. Fotoğrafın kaynağı.

Çirkini köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Çirkini (چركنی) adıyla Erzurum vilayetinde İspir kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Gabani de bu tarihte “Kaban” (قابان) adıyla ayrı bir köy olarak kaydedilmiştir.^[13] 1940 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahip olan Çirkini köyünün nüfusu 490 kişiden oluşuyordu.^[14] Çirkini, Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Bahçeli olarak değiştirilmiştir.^[15] 1965 genel nüfus sayımında Bahçeli köyünün nüfusu 618 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 131 kişi okuma yazma biliyordu.^[16]

Tarihsel yapılar: Bahçeli köyündeki en önemli tarihsel yapı, üç nefli bir kilise olan Gabani Kilisesi‘dir. Bu kilisenin dışında köyde, Osmanlı Yeniçeri Ağası Numan Paşa’nın türbesi bulunmaktadır. Ayrıca Çoruh Nehri’nin iki kıyısında eski bir köprünün ayakları kalmıştır. Gabani Köprüsü olarak bilinen bu köprünün ayakları kaba yonu taşlarla harç kullanılarak inşa edilmiştir.^[18]
*