MAMATSMİNDA (Gürcüce: მამაწმინდა; okunuşu: “mamats’minda”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır.
Mamatsminda, Borçka’nın yaklaşık 10 km güneybatısında bulunmaktadır. Bugünkü İbrikli köyünü oluşturan yerleşim yerlerinden biridir.
KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Mamatsminda’dır. Bu ad Osmanlıcaya Mamazimda (مامازیمدا) biçiminde girmiştir (1:111). Bu yer adı yöre halkı arasında Mamarzminda, Marmatsminda gibi değişik biçimlerde söylenir.
Mamatsminda Gürcüce iki kelimden (მამა: peder ve წმინდა: aziz) oluşan bir tamlamadır ve “Aziz Peder” anlamına gelir. Mamatsminda bugünkü Gürcistan’da yaygın bir yer adıdır. Ayrıca Artvin’nin merkez ilçesindeki bir yerleşimin adı da Mamatsimda’ydı ve adı sonra Şehitlik olarak değiştirilmiştir.
DEMOGRAFİ
Klarceti bölgesinde kadın ve erkek nüfusu birlikte ilk kez Rus idaresi tarafından yapıldı. Bugünkü İbrikli köyünü oluşturan Ebrika, Petruli ve Nigia Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı Ebrika nahiyesinin köyleri olarak kaydedildiği halde, Mamatsminda bu kayıtlarda yer almıyor. Ebrika köyünün bir mahallesi olarak kabul edilmiş olabilir. Bununla birlikte Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin 1893’te verdiği bilgiye göre Mamatsminda köyünde sadece 3 hane yaşıyordu. Köyün nüfusunun büyük kısmı, köylülerin verdiği bilgiye göre 1880’de Osmanlı ülkesine göç etmiştir (2).
Mamatsminda’nın nüfusu iyice azaldığı için daha geç tarihli köy listelerinde de ayrı bir köy olarak adı geçmemektedir.
TARİHÇE
Mamatsminda’daki aynı adlı manastır buranın önemli bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. Bu yapı topluğunun 16. yüzyılın birinci yarısında inşa edildiği tahmin edilmektedir. Bu dönemde Mamatsminda köyü, birleşik Gürcü Krallığı’nın parçalanması sırasında bağımsız olan Samtshe-Saatabago’nun sınırları içinde kalıyordu. Aynı yüzyılın ikinci yarısında köy Osmanlıların eline geçti. Yaklaşık 300 yıl Osmanlı egemenliğinde kalan Mamatsminda’yı 93 Harbi’nde (1877-1878) Çarlık Rusyası ele geçirdi. Rus idaresinde Batum oblastının Batum sancağına (okrug) bağlı Gonio kazasıda (uçastok) yer alıyordu. Bu kazaya bağlı Ebrika nahiyesi sınırları içinde kalmakla birlikte, Mamatsminda göçün sonucunda büyük ölçüde boşaldığı için 1886 tarihli nüfus sayımında ayrı bir köy olarak kaydedilmemiştir (3). 1921’de yeniden Türkiye’ye sınırları içinde kaldıktan sonra da Erbrika’nın bir mahallesi olarak kalmıştır.
Zakaria Çiçinadze’nin 1893’te verdiği bilgiye göre Mamatsminda’da bir tepenin eteğinde küçük bir kilisenin yıkıntıları vardı (2). Bir manastırın yapılarından biri olan bu kilise dışında diğer yapıların günümüze bir izi kalmamıştır. Kilisenin inşa edildiği dönemden hareketle manastırın 16. yüzyılın ilk yarısında kurulmuş olması gerekir. Kilisedeki yazıda Azize Marine’ye hitaben sözlerin olması ve kilise duvar resimlerinde azizeden sahneler bulunması, kilisenin /manastırın Azize Marine’ye adanmış olduğunu göstermektedir (4:33)
KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), İstanbul, 1927.
2. ^ İveria gazetesi, 5 Ağustos 1893, Tiflis, sayı: 166.
3. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
TAO-KLARCETİ 