Sacvareti

SACVARETİ (Gürcüce: საჯვარეთი; okunuşu: “sacvareti”), tarihsel Tao bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1959 yılında Boyalı olarak değiştirilmiştir.

Sacvareti, Yusufeli kasabasının kuzeyinde yer alır ve kasabaya 35 km uzaklıktadır.

KÖYÜN ADI
Sacvareti, köyün bilinen en eski adıdır. Bu ad eski Türkçe kaynaklara Sacvaret (ساجوارت) ya da Sacveret (ساجورت) olarak girmiştir (1:8.356; 2:82). Daha sonra, adının değiştirildiği 1959 yılına kadar resmi kaynaklarda Sacveret ve Saçveret biçiminde yazılmıştır. Köyün değişmiş olan bu eski adı, halk arasında bugün de kullanılmaktadır.

Gürcüce bir yer adı olan Sacvareti, “cvari”  (ჯვარ-ი: “haç”; სა-ჯვარეთ-ი: “sa-cvaret-i”) kelimesinden türemiştir ve “haç teri” anlamına gelir. Köyün açık alanda ya da köydeki dinsel yapılarda çok sayıdaki haç bulunmasından dolayı köye bu ad verilmiş olmalıdır.

DEMOGRAFİ
 Sacvareti’nin en erken tarihli nüfusu, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine dayanarak verilebilir. Söz konusu salnamede köyün nüfusu 21 hane ve 107 kişi olarak kaydedilmiştir (1:8.357). Bu sayının sadece erkek nüfusu olması ihtimali vardır. Çünkü Osmanlı devleti eskiden ve bu tarihlerde vergi ve askerlik yükümlüsü erkekleri tespit ediyordu. Bu durumda toplam nüfusu bulmak için bir bu kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bu durumda köyün nüfusunun 214 kişi olduğu ortaya çıkar.

1935 genel nüfus sayımında “Saçveret” adıyla Erzurum vilayetinin Yusufeli kazasına bağlı bir köy olarak kaydedilen Sacvareti’nin nüfusu 297 kişiden oluşuyordu (3:317). Günümüzde köyde yaklaşık 90 kişi yaşamaktadır. 

TARİHÇE
Tao-Klarceti bölgesinin bir yerleşmesi olan Sacvareti köyünün kuruluşuna dair bilgi yoktur. Bununla birlikte köyün adının anlamı ve buradaki kale kalıntısı, Sacvareti’nin Osmanlı döneminden önce de eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Erken ve geç orta çağda Gürcü devletlerinin yönetiminde olan köy, 16. yüzyılda Osmanlıların eline geçti ve bu bölgede kurulan Çıldır Eyaleti içinde yer aldı.

Sacvareti, 19. yüzyıla gelindiğinde önce Trabzon eyaletine, sonra Trabzon vilayetine bağlı Lazistan sancağının köylerinden biriydi. Bu sancağa bağlı Livana kazasında yer alıyordu. Köy halkının başlıca geçim kaynağı tarımdı. 1876 tarihli Trabzon salnamesinde vergi amaçlı olarak köyün hayvan varlığı tespit edilmiştir. Buna göre Sacvareti köyünde 273 keçi, 200 koyun, 20 inek, 10 öküz ve 3 eşek besleniyordu (1:8.357). 

Sacvareti, 1928 yılında “Sacveret” adıyla Artvin vilayetinin Yusufeli kazasının merkez nahiyesine bağlı bir köydü (2:82). 1935 genel nüfus sayımında ise, köy ve Yusueli kazası Erzurum vilayetine bağlanmıştı. 1959 yılında, Çoruh (Artvin) vilayetinin Yusufeli kazasına bağlı Öğden nahiyesinin bir köyüyken Sacvareti’nin adı, “yabancı kökten geldiği anlaşılan ve iltibasa yol açtığı” için Boyalı olarak değiştirildi (4:98). Buna rağmen köyün eski adı yeni adının yanı sıra uzun süre resmi kayıtlarda “Boyalı (Saçveret)” biçiminde yazılmıştır (5). 

Eskiden ayrı bir köy olan Kosketi de bugün “Sırt” adıyla Boyalı köyünün bir mahallesidir (6:168).

TARİHSEL YAPILAR
Köyün adından hareketle eskiden bir Hıristiyan köyü olduğu anlaşılan Sacvareti’de herhangi bir kilise ya da kalıntısı tespit edilmemmiştir. Bununla birlikte köyün 700 metre güneyinde, ulaşılması çok zor bir kayada var olan bir kalenin kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Kaleden geriye 2 metre kadar uzunlukta bir duvar, su sarnıcı ve seramik parçaları kalmıştır. Kalenin inşasında iri taşların ve kireç harcı kullanılmış olduğu kalıntılarından anlaşılmaktadır. Köyün sakinleri kale duvarlarının 3-4 metre yükseklikte olduğu zamanı hatırlamaktadır. Bu durum kale duvarlarının muhtemelen insan eliyle yıkıldığını göstermektedir. Sacvareti Kalesi, belli başlı eski yazılı kaynaklarda yer almamıştır (7:92; 8:269).

KAYNAKÇA:
1. ^  Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^  Son Teşkilât-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları, İstanbul, 1928.
3. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
4. ^ Köylerimiz (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
5. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
6. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
7. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017.
8. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.