Mere

MERE (Gürcüce: მერე; okunuşu: “mere”),  tarihsel Samtshe bölgesinin Potshovi vadisindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Ardahan ilinin Posof ilçesinin bir köyüdür. Adı 1959 yılında Çakırkoç olarak değiştirilmiştir.

Mere, Posof güneybatısında yer alır. Bu kasabaya 8 km uzaklıktadır. Çevresinde Samhula (Asmakonak), Keri (Kırköy), Zedatsminda (Arılı) ve Ğvinia (Özbaşı) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bugün Çakırkoç adını taşıyan köyünün bilinen ne eski adı, Mere’dir. Gürcüce bir yer adı olan Mere (მერე), Türkçeye Mere / Mire olarak girmiştir. Nitekim Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Mire (میرە) olarak kaydedilmiştir (1:III.442). Bu yerleşme, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Mere (مەرە) biçiminde yazılmıştır (2:761). 93 Harbi’nde (1877-1878) Ardahan bölgesini ele geçiren Ruslar da köyü Mere (Мере) adıyla kaydetmiştir (3).

Gürcüce “mere” kelimesi, akarsu kıyısındaki düzlüğe, meydana verilen addır. Nitekim Mere köyü, Posof Çayı’nın kıyısında bir düzlükte konumlanmıştır. Tarihsel Gürcü coğrafyasındaki Merevi (მერევი), Mereti (მერეთი), Merisi (მერისი) ve Meria (მერია) adları da “Mere” kelimesinden türemiştir (1:III.442; 4).

DEMOGRAFİ
Mere köyünün hayli erken döneme ait nüfus bilgisi, Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu defterde “Kale-i Rabat-ı Mire” (رباط قلغۀ میرە) adıyla kaydedilmiş olan Mere köyünde, Osmanlı Devleti’nin Hristiyan köylülerden aldığı ispenç vergisi vermekle yükümülü 11 (yaklaşıkı 55 kişi) hane yaşıyordu. Hane reisleri Davit, Vasil, İakop, Sargis, Muhtar, Zakara gibi adlar taşıyordu. Nüfusun çoğunluğunun Gürcülerden oluştuğu bu adlardan anlaşılmaktadır (1:I.308; II.301; III.442).

Rus idaresinin 1886 yılındaki nüfus tespitine göre köyün nüfusu 82 kişiden oluşuyordu. Bu sayı 1896’da 106 kişiye, 1906’da da 143 kişiye yükselmişti. Eski bir Gürcü yerleşmesi olan Mere’nin nüfusu bu üç tespitte de “Türk” olarak kaydedilmiştir. Osmanlı idaresinde köyün demografik yapsının değiştiği veya asimile olmuş Gürcülerin “Türk” sayıldığı bu kayıttan anlaşılmaktadır (3; 5:114).

Ardahan ve Artvin bölgelerinin Gürcistan tarafından Türkiye’ye bırakılmasından uzun zaman sonra, 1935 yılında yapılan tespite göre Mere köyünün nüfusu 224 kişiden oluşuyordu (6:278). Günümüzde köyde yaklaşık 25 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Mere, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan Mesheti bölgesinin yerleşim yerlerinden biriydi. Osmanlılar köyü, birleşik Gürcistan Krallığı’ın ardından bu bölgeye hakim olan Samtshe Atabeyliği’nden 16. yüzyılın ortasında ele geçirdi. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Poshov livasının Güney nahiyesine bağlıydı. Bu defterde “Kale-i Rabat-ı Mire” (رباط قلغۀ میرە) adıyla kaydedilmişti. Kale yanındaki bir yerleşme olduğu için bu şekilde adlandırılmış olan Mere köyünde, buğday, arpa, çavdar, keten tohumu tarımı ve arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu. Köyde iki adet değirmen vardı (1:I.308; II.301; III.442).

Mere, üç yüzyılı aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın sonucunda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Rus idareside Ardahan sancağının (okrug) Poshov kazasında (uçastok) yer alıyordu. 1886 yılındaki nüfus tespitine göre bu kazanın Digur (Diğviri) nahiyesine (маркяз: merkez) bağlı köylerden biriydi (3).

Mere, Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’ın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükümetinin Ardahan ve Artvin bölgelerinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Mere köyü Türkiye’ye bırakıldı (7:II.41).

Mere, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kars vilayetinin Poshof kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (2:761). 1935 genel nüfus sayımıdan “Mere” olarak kaydedilmiş olan köy, aynı idari konuma sahipti (6:278). Mere adı, “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Baykent olarak değiştirilmiştir (8:722). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Çakırkoç (Mere)” biçiminde resmî kayıtlarda bir süre daha kullanılmıştır (9).

TARİHSEL YAPILAR
Mere köyünde, günümüze iki tarihsel yapı ulaşmıştır. Bunlardan biri Mere Kalesi, diğeri ise, bu kalenin 10. yüzyıla tarihlenen kilisesidir. İki yapıda büyük ölçüde yıkılmıştır.

Mere Kalesi, Posof Çayı’nın sağ kıyısında, kayalık bir tepenin üzerinde yer alır. Kale, tepenin arazi yapısında uygun bir plan üzerine oturtulmuştur. Büyük ölçüde yıkılmış olan kalenin günümüze sadece üç iri parça kalmıştır. Mere Kalesi’nin duvarları arasında yapı izlerine rastlanmaktadır. Güneybatıdaki parçada, iç kısımdan kalın bir duvarın içinde bir yapı yerleştirilmiştir. Buranın girişinin sağ tarafında, gri bir taşın üzerinde Gürcü Mhedruli harfleriyle Gürcüce bir yazı vardır. Yazının sağda kalan kısmı, taşın sağ kenarı kırılmış olduğu için kayıptır (10:47).

Mere Kalesi’nin güneydoğusunda, surların dışındaki yamaçta yarı yarıya yıkılmış olan kilise bulunmaktadır. Tek nefli bir yapı olan kilise, 10. yüzyılda inşa edilmiştir. Kalenin kilisesi olan Mere Kilisesi, Meryem Ana’ya adanmıştır. Kilisenin duvarlarının dış yüzey taşları tamamen sökülmüştür. Kilisenin güney kısmında eskiden ek binası olduğu anlaşılmaktadır. Kilisenin kuzey duvarının iç yüzey taşları da yakın tarihte yerinde duruyordu. Bu duvarda sunağın yakınında iki taşın üzerinde duvar resimleri izleri görülmektedir. Ancak çok fazla zarar gördüğü için bu resimlerin ne olduğunu anlamak mümkün olmamaktadır; sadece koyu mavi, kırmız ve sarı renklerin kullanılmış olduğu anlaşılmaktadır (10.47; 11:229).

KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt. 
2. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
3. ^ “Poshov kazası 1886 Yılı” (Rusça). 
4. ^ “მერე” – Gürcüce Sözlük.
5. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018.
6. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937. 
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
8. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
9. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
10. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015.
11. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.