Harauli

HARAULİ (Gürcüce: ხარაული; okunuşu: “h’arauli”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1925 yılında Harmanlı olarak değiştirilmiştir.

Harauli, Ardanuç‘un kuzeydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 5 km uzaklıktadır. Çevresinde Vartelia (Beratlı), Bica (Tütünlü) ve Unishevi (Kızılcık) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bugün Harmanlı adını taşıyan köyünün bilinen eski adı, Harauli’dir (1:35). Gürcüce bir yer adı olan Harauli, Türkçeye Haravul (حاراوول) biçiminde girmiştir (2:115; 3:132). Rus idaresi ise köyü Haraul (Хараул) adıyla kaydetmiştir (4).

Harauli (ხარაული) tarihsel Gürcü coğrafyasında rastlanan bir yer adıdır. Özle ad olan “Hara”dan (ხარა) türemiştir ve “Hara’nın yeri” anlamına gelir. Gürcistan’ın Kartli bölgesinde Harauli (ხარაული) soyadını taşıyan kişiler yaşıyordu (5:28). Harauli, Gürcistan’da bugün de var olan aile adıdır.

DEMOGRAFİ
Harauli’nin erken döneme ait nüfus bilgisi, 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu deftere göre köyün nüfusu 28 haneden (yaklaşık 140 kişi) oluşuyordu. Nüfusun tamamı Hristiyan olarak kaydedilmiştir. Sonraki yirmi yıl içinde köyün nüfusu biraz azalmış ve 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterindeki kayda göre 23 haneye (yaklaşık 115 kişi) düşmüştür. Köyün Müslümanlaştırılmasından dolayı halkın bir kısmı Gürcistan’ın iç kesimine göç etmiş olabilir. Bu tarihte 18 hane Hristiyan, 5 hane ise Müslüman olarak kaydedilmiştir. Harauli köyü halkının 16. yüzyılın sonundan başlayarak Müslüman olduğu bu kayıttan anlaşılmaktadır (1:35).

Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi tahsil etme amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti sırasında Harauli’de 20 hanede 65 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi sadece erkek nüfus tespit ettiğinden köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Harauli köyünün toplam nüfusunun 130 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (1:38). 1574 yılıyla kıyaslandığında, Harauli köyünün nüfusunun artmayıp azaldığı görülmektedir.

Klarceti bölgesini ele geçiren Rus idaresinin 1886 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespitine göre Harauli köyünde 128 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamının “Türk” olarak kaydedilmiş olması, Harauli’nin Hristiyan nüfusunun Müslüman olduktan sonra asimile olduğunu göstermektedir (4). Gürcistan’ın Harauli’yi Türkiye’ye bırakmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan tespitte köyün nüfusu 18 hanede yaşayan 76 kişiden oluşuyordu. Nüfusun azalmış olması, Rus idaresinden Osmanlı ülkesine göçle ilişkili olabilir. Bu tespitte de nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (6).

Harauli’de 1935 genel nüfus sayımında 161 kişi yaşıyordu (7:166). Günümüzde köyün nüfusu yaklaşık 170 kişiden oluşmaktadır.

TARİHÇE
Harauli, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı topraklarını oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti‘de yer alır. Erken ve geç orta çağlarda Gürcü devletleri tarafından yönetilen Klarceti ve Harauli köyü, 1551 yılında Osmanlıların eline geçti. Bu tarihten sonra Harauli, Ardanuç livasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi. Ardanuç nahiyesi, sekizi boşalmış olmakla birlikte 58 köyü kapsıyordu ve Harauli 1574 yılında nüfus açısından nahiyenin orta büyüklükteki köylerinden biriydi. 17. yüzyılın başlarında Ardanuç livası Çıldır eyaletine bağlandı ve Harauli de bu eyaletin köylerinden biri haline geldi (1:35).

Harauli, uzun süre Osmanlı idaresinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresi sırasında, Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazada Unishevi nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) yedi köyünden biriydi (4). Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından Harauli, bağımsız Gürcistan’ın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükümeti Artvin ile Ardahan bölgelerinden çekildi. Bunun sonucunda Harauli fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da köy Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

Gürcistan tarafından Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında “Haravul” adıyla kaydedilmiş olan köy, bu livanın Ardanuç nahiyesine bağlıydı (6). Harauli veya Haravul Türkçe olmadığı için 1925 yılında köyün adı Harmanlı olarak değiştirildi (9:141). Adının değişmesine karşın eski adı yeni adıyla birlikte “Harmanlı (Haravul)” biçiminde geç döneme kadar resmi yayınlarda kullanılmıştır (10).

TARİHSEL YAPILAR
Harauli köyünde iki tarihsel yapının kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Bunlardan biri olan Harauli Kilisesi, Osmanlı dönemi öncesinden kalmıştır. 16. yüzyılın sonlarından itibaren köyün halkı Müslüman olduğu için, sonraki dönemde yeni kilise inşa edilmemiştir. Harauli köyünün kilisesi olan yapı, bugün Harmanlı köyünün güneybatı kesiminde, ormanlık bir tepede, köy halkının “Ziyaret” dediği yerde bulunmaktadır. Yıkılmış olan bu kiliseden geriye birkaç kesme taş ve harçlı duvar parçaları kalmıştır. Ayrıca seramik parçaları günümüze ulaşmıştır. Bazı duvar parçalarının sıvanmış olması ve üzerinde boya izleri taşıması, kilisede duvar resimleri olduğuna işaret etmektedir. Kilise kalıntısının etrafındaki insan kemikleri, burada bir mezarlığın olduğunu göstermektedir. Nitekim 1904 yılında Klarceti bölgesini dolaşan Niko Mari, kilisenin yanında bir mezarlık bulunduğunu yazmıştır. Köyün sakinleri de kilisenin bir mezarlığı olduğunu teyit etmektedirler (11:84).

Köydeki ikici tarihsel yapı olan Harauli Kalesi, köyün merkezinin 500 metre doğusunda, “Cancigil” olarak adlandırılan mahallede, dar bir kayalık tepenin üzerinde bulunmaktadır. Kaleden geriye yıkıntılar kalmıştır. Orta büyüklükte bir yapı olan Harauli Kalesi’nin (75 ×20 m) surları ve burcu zemin seviyesine kadar yıkılmıştır. Moloz taşla inşa edilmiş olan kalenin bir de sarnıcı bulunuyordu (11:167).

KAYNAKÇA:
1. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.  
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927. 
3. ^Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
4. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça). 
5. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları(Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
6. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
7. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt. 
9. ^Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010. 
10. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981. 
11. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.