Samhula

SAMHULA (Gürcüce: სამხულა; okunuşu: “samh’ula”),  tarihsel Samtshe bölgesinin Potshovi vadisindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Ardahan ilinin Posof ilçesinin bir köyüdür. Adı 1959 yılında Asmakonak olarak değiştirilmiştir.

Samhula, Posof‘un güneyinde yer alır. Bu kasabaya 13 km uzaklıktadır. Çevresinde Mere (Çakırkoç), Keri (Kırköy) ve Ohteli (Çamyazı) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bu yerleşmenin bilinen en eski adı, Samhula’dır. Türkçeye de Samhula olarak girmiş, zaman içinde Sanhulye’ye dönüşmüştür. Nitekim 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde de Samhula (سامخولا) olarak yazılmıştır (1:III.457). Osmanlılar köyü Gürcülerden ele geçirildiği ve henüz adı değiştirilmediği için bu yer adı Gürcüceden Türkçeye girmiş olduğu açıktır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Ardahan bölgesine hakim olan Ruslar ise, köyün adını Samhlia (Самхлиа) olarak kaydetmiştir (2). Köyün adı zaman içinde Türkçe kaynaklarda değişikliğe uğramış ve 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Sanhulye’ye (سانخولیە) dönüşmüştür (3:761).

Samhula (სამხულა), Gürcüce “sami” (სამი: üç) ve “hula” (ხულა: ambar) kelimelerinden türemiş bir yer adıdır ve “üç ambar” anlamına gelir (4). Bu yer adı Türkçeye “Üçambarlar” biçiminde çevrilebilir. Samhula’nın aynı bölgede bulunan Badela, Papala gibi yer adlarıyla benzer biçimde türemiş bir yer adı olması dikkat çekicidir. Eski Gürcü yerleşmeleri olan bu adların Gürcüceden Türkçeye girdiği anlaşılmaktadır.

DEMOGRAFİ
Samhula köyünün en eski nüfus bilgisi 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde yer almaktadır. Bu kayda göre 1595 yılında köyde 13 hane yaşıyordu. Her hanede ortalama 5 kişinin yaşadığı kabul edilirse, köyün nüfusunun 65 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Her hane, Osmanlı Devleti’nin Hristiyan köylülerden aldığı ispenç vergisi vermekle yükümlü kılınmıştı. Hane reislerinin çoğu Gogiça, Meraba, Matsatsa, Davit, Badura gibi Gürcü adları taşıyordu (1:I.322; II.315).

Rus idaresi sırasında 1886 yılında yapılan tespite göre köyün nüfusu 174 kişiden oluşuyordu. Rus idaresinde Samhula köyünün nüfusu, 1896’da 202 kişiye, 1906’da da 231 kişiye yükselmişti. Bu tespitlerde nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (2; 5:114). Osmanlı döneminde Samhula’nın demografik yapısının tamamen değişmiş olduğu bu kayıttan da anlaşılmaktadır. Müslümanlaşmış olan eski Gürcü nüfusu “Türk” olarak yazılmış da olabilir.

Türkiye sınırları içinde kaldıktan sonra Samhula’nın nüfusu giderek artmış, 1935 yılında 397 kişiye, 1960 yılında da 427 kişiye ulaşmıştır (6:321; 7:319). Köyde bugün yaklaşık 40 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Samhula, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan Mesheti bölgesinin yerleşim yerlerinden biriydi. Osmanlılar köyü, birleşik Gürcistan Krallığı’ın ardından bu bölgeye hakim olan ve bir Gürcü devleti olan Samtshe Atabeyliği‘nden 16. yüzyılın ortasında ele geçirdi. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Poshov livasının Kuzay nahiyesine bağlıydı. Köyde buğday, arpa, çavdar, keten tohumu, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, domuz besleniyordu. “Küçük Kır” ve “Büyük Kır” adıyla köyün üzerine iki tarla ve ayrıca iki yayla yazılıydı. Samhula’da bu tarihte bir adet değirmen bulunuyordu (1:I.322; II.315; III.458).

Samhula, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Rus idaresinde Ardahan sancağının (okrug) Poshov kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Digur (Diğviri) nahiyesinin köylerinden biriydi (2). Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükümetinin Ardahan bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Samhula köyü Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

Samhula, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kars vilayetinin Poshof kazasının Merkez nahiyesine bağlıydı (3:761). 1935 genel nüfus sayımıda “Sanhuliye” olarak kaydedilmiş olan Samhula, aynı idari konuma sahipti (6:312).Türkçe kaynaklarda farklı biçimlerde yazılmış olan Samhula adı, “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Asmakonak olarak değiştirilmiştir (9:747). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte resmî kayıtlarda “Asmakonak (Sanhulya)” biçiminde bir süre daha kullanılmıştır (10).

KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt. 
2. ^ “Poshov kazası 1886 Yılı” (Rusça). 
3. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928. 
4. ^ “ხულა” (hula) – Gürcü Maddi Kültürünün Etnografya Sözlüğü.
5. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018. 
6. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937. 
7. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
9. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
10. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.