Ereguna

EREGUNA (Gürcüce: ერეგუნა; okunuşu: “ereguna”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Murgul ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Erenköy olarak değiştirilmiştir. 

Ereguna, Murgul kasabasının 5 km kuzeydoğusunda, Murgul Çayı’nın kıyısında yer alır. Tarihsel olarak Murgul vadisinin Gürcü köylerinden biridir. Yakın çevresinde Gevuli (Korucular), Bucuri (Akantaş) ve Osmali (Özmal) köyleri bulunmaktadır. Kokoleti vadisini oluşturan Kokoleti Deresi Ereguna köyünde Murgul Çayı’na karışır. Eski Kameleti köyü bugün Ereguna sınırları içinde yer almaktadır.

KÖYÜN ADI
 Ereguna, köyün bilinen eski adıdır. Bu ad Türkçeye Eregüne veya Ereguna (ارەكونە) biçiminde girmiştir (1:8.354; 2:120; 3). 93 Harbi’nde (1877-1878) bölgeye hakim olan Ruslar ise, köyün adını 1886’da Ereguni (Эрегуни) olarak kaydetmiştir (4). Birkaç yıl sonra Murgul vadisini gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze bu adı farklı biçimde, Ergvani / Ergvana (ერგვანი / ერგვანა)  olarak not etmiştir (5:133; 6:207). Bu farklı yazılış biçimleri, köyün adının zaman içinde değişime uğramış olabileceğini göstermektedir. Nitekim Gürcüce başka bir kaynak da köyün adını Ereguni (ერეგუნი) olarak vermektedir (7:25).

Değişik biçimlerde yazılmış olan bu yerleşim yerinin adının ne anlama geldiğine ilişkin belli başlı kaynaklarda bilgi yoktur. Murgul vadisi tarihsel olarak Gürcü nüfusunu barındırmasına rağmen, köyün adının Gürcüce olup olmadığı bilinmemektedir. Bununla birlikte Ereguna’da Çubuna (ჭუბუნა), Kamilati (ქამილათი), Vardaneti (ვარდანეთი), Satsiruli (საცირული), Simtravli (სიმტრავლი) gibi mevki adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (8:184). 

DEMOGRAFİ
Ereguna’nın görece erken döneme ait nüfusu 1835 tarihli Osmanlı nüfus tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 11 hane ve 43 erkek kaydedilmiştir. Bu tarihte sadece erkek nüfusu tespit edildiğinden köyün toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyde 86 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Hane başına ortalama 7,8 kişi düşmesi, köydeki ailelerin kalabalık olduğunu göstermektedir (9:39).

Yaklaşık 40 yıl sonra 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre ise, Ereguna’da 11 hanede 45 kişi yaşıyordu. Salnamede belirtilmemiş olsa da bu tarihte de sadece erkek nüfus tespit ediliyorsa. Bir o kadar da kadın nüfusu eklenince, köyde 90 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Kırk yıl içide köyde hane sayısı aynı kalmış, köyün nüfusu ise sadece 4 kişi artmıştır (1:355).

 Murgul vadisinde kadın ve erkek nüfusunun birlikte ilk kez Rus idaresince 1886 yılında tespit edildiği bilinmektedir. Bu tarihte Ereguna’nın nüfusu 5 hanede yaşayan 18 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir (4; 7:25). Hane başına ortalama 3,6 kişi düşmesi, köyde ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Bu tespitten hareketle 1876 tarihli nüfusun kadın ve erkek nüfusunu içerdiği sonucuna varılabilir. O tarihte hane başına ortalama yaklaşık 4 kişinin düşmesi de bunu göstermektedir. İki nüfus arasındaki fark, Rus idaresine girmesinden sonra köyün nüfusunun % 60’nın göç ettiğini göstermektedir.

Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922’de Ereguna’nın nüfusu 5 hanede yaşayan 25 kişiden oluşuyordu. Bu tespitte de nüfusun tamamı Gürcülerden  oluşuyordu (3). Yaklaşık 35 yıl sonra köyün nüfusunun 1886 yılı seviyesinde kalması dikkat çekicidir. 1926 yılında yapılan tespite göre, köyde bir hane artmış, nüfus da 36 kişiye çıkmıştır (10:144). 1935 genel nüfus sayımında ise, Ereguna’nın nüfusu 454 kişiye ulaşmıştır. 1926’dan sonra köye çok sayıda kişinin yerleştirilmiş olduğu bu artıştan anlaşılmaktadır. Kaynak kişilerin verdiği bilgiye göre köye, Rize iline bağlı Ardeşen ve Atina’dan (Pazar) Laz ve Hemşinliler yerleştirilmiştir. Günümüzde Ereguna’da yaklaşık 120 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
 Ereguna’daki kilisenin varlığı, köyün tarihinin Osmanlı dönemi öncesine uzandığını göstermektedir. Çünkü Osmanlı idaresinde Gürcüler Müslümanlaştırıldığı için köylerinde yeni kiliseler yapılmamıştır. Osmanlılar 16. yüzyılda ele geçirdiğinde köy, birleşik Gürcü Krallığı’nın dağılması sürecinde bağımsız devlete dönüşen Samtshe Atabeyliği (1268-1625) sınırları içinde kalıyordu. Uzun süre Çıldır Eyaleti içinde kalan Errguna, 19. yüzyılda önce Trabzon eyaletine, sonra Trabzon vilayetine bağlı Lazistan sancağı içinde yer alıyordu. Bu sancağa bağlı Livana kazasının köylerinden biriydi. Başlıca gelir kaynağı tarım olan köyde, 1876 yılında 35 öküz, 15 inek, 4 keçi ve 5 koyun tespit edilmiştir (1:355).

Yaklaşık 300 yıl Osmanlı idaresinde kalan Ereguna, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinde Ereguna, Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Çhaleti nahiyesinin bir köyüydü. Nüfus açısından bu nahiyenin Kameleti’den sonraki en küçük yerleşmesiydi (4). Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasıyla köy bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin hemen ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (11:II.41). 

Ereguna, 1922’de Artvin vilayetinin Borçka kazasına, daha sonra Artvin merkez kazasına bağlı Murgul (Göktaş) nahiyesinin (1987’de itibaren ilçe) bir köyüydü. 1925’te köyün adı Erenköy olarak değiştirilmiş olmasına karşın, Ereguna halk arasında günümüzde de kullanılmaktadır.

TARİHSEL YAPILAR
Ereguna’da bilinen en eski tarihi yapı, Ereguna Kilisesi’dir. Bir köy kilisesi olan yapı, köyün merkezinde bulunmaktadır. Tarihi bilinmeyen bu kiliseden geriye sadece yıkıntıları kalmıştır. Çubuna mahallesindeki kilisenin kuzeybatı köşesi ve harç kullanılarak inşa edilmiş olan duvarın irice parçası günümüze ulaşmıştır. Kiliseden geriye ayrıca birkaç adet yeşil renkli iri kesme taş kalmıştır (12:138; 8:142).

Bir başka tarihsel yapı ise, köyün camisidir. 1863 yılında inşa edilen cami, taştan yüksek bir kaideye oturtulmuştur. Bu kaide üzerinde yükselen iki katlı yapı büyük ölçüde ahşaptır.

KAYNAKÇA:
1. ^  Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
4. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
5. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
6. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
7. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
8. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
9. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
10. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım: 1927).
11. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
12. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.

Kaynak kişiler: Fatih Meydan Tsvaridze ve Soner Özçelik.