Hemogoreti

HEMOGORETİ (Gürcüce: ხემოგორეთი; okunuşu: “h’emogoreti”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1925 yılında Hamurlu olarak değiştirilmiştir. 

Hemogoreti, Ardanuç‘un kuzeydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 6 km uzaklıktadır. Çevresinde Vartelia (Beratlı), Bica (Tütünlü) ve Unishevi (Kızılcık) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Hamurlu köyünün bilinen en eski adı, Hemogreti / Hemogoreti’dir (1:35) Gürcüce bir yer adı olan Hemogoreti (ხემოგორეთი), Türkçeye Hamgerot (خامكەرت), Hamogret gibi farklı biçimlerde girmiştir (2:116: 3:131). 93 Harbi’nde (1877-1878) Artvin bölgesine hakim olan Ruslar köyü Hemogret (Хемогрет) adıyla kaydetmiştir (4). Köyün Türkçe yazılışı zaman içinde değişime uğramış ve Hamogöret’e dönüşmüştür.

Hemogreti veya Hemogoreti, Gürcüce “-eti” (-ეთი) sonekiyle türemiş bir yer adıdır. Ancak bu adın anlamı saptanmış değildir. Bununla birlikte, köyde bugün de kullanılan Kutati (ქუთათი), Erdosgomi (ერდოსგომი), Sadgomi (სადგომი), Sathe (სათხე), Sanati (სანათი), Saluhani (სულუხანი), Katameti (ქათამეთი), Miçitana (მიჭიტანა) gibi yer adları da buranın tarihsel olarak bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (5:193).

DEMOGRAFİ
Hemogoreti’nin erken döneme ait nüfusu bilgisi, 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyün nüfusu 15 haneden oluşuyordu. Nüfusun tamamı Hristiyan olarak kaydedilmişti. Her hanede ortalam 5 kişinin yaşadığı kabul edilirse, Hemogoreti’nin nüfusunun 75 kişiden oluştuğu söylenebilir. Sonraki yirmi yıl içinde köyün nüfusu azalmış ve 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterine göre 6 hane (yaklaşık 30 kişi) düşmüştür. Müslüman bir devletin eline geçmesinden dolayı Hemogoreti’nin nüfusunun yarıdan çoğunun göç etmiş olması ihtimali vardır. Bununla birlikte bu tarihte köyde henüz Müslüman olmuş hane mevcut değildi. Köyün daha sonra Müslümanlaştığı anlaşılmaktadır (1:35).

Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi tahsil etme amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti sırasında Hemogoreti’de 33 hanede 72 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi sadece erkek nüfus tespit ettiğinden köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Hemogoreti köyünün toplam nüfusunun 144 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (1:38).

Uzun süre Osmanlı idaresinde kaldıktan sonra Rusların eline geçen Hemogoreti’de, 1886 yılında yapılan nüfus tespitine göre 204 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamının “Türk” olarak kaydedilmiş olması, Hemogoreti’nin Hristiyan nüfusunun Müslüman olduktan sonra asimile olduğunu göstermektedir (4). Öte yandan, Osmanlı veya Rus idaresi sırasında köyün demografik yapısı değiştirilmiş de olabilir.

Gürcistan tarafından Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında köyün nüfusu 37 hanede yaşayan 135 kişiden oluşuyordu. Bu tespitte de nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (6). Hemogoreti köyünün nüfusunun, 1935 yılında 296 kişiye yükselmiş olması, buraya yeni bir nüfusun yerleştirildiğine işaret etmektedir (7:163). Günümüzde köyde yaklaşık 90 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Hemogoreti, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı topraklarını oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti‘de yer alır. Osmanlılar bölgeyi ve Hemogoreti köyünü 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. Köyün 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan ile 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı tahrir defterlerinde yer alması, buranın Gürcü idaresi sırasında bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Hemogoreti, Ardanuç livasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi. Ardanuç nahiyesi, sekizi boşalmış olan 58 köyü kapsıyordu ve Hemogoreti, 1574 ve 1595 tarihli kayıtlara göre, nüfus açısından nahiyenin küçük köylerinden biriydi (1:35, 38).

Hemogoreti, uzun süre Osmanlı idaresinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nde Rusların eline geçti. Rus idaresinin 1886 yılındaki tespiti sırasında Hemogreti, Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlıydı. Unishevi nahiyesinin ( сельское общество: kırsal topluluk) yedi köyünden biriydi. Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından Hemogoreti, bağımsız Gürcistan’ın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükümeti Artvin ile Ardahan bölgelerinden çekildi. Bunun sonucunda Hemogoreti fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da köy Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

Gürcistan tarafından Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında “Hamagirvet” olarak kaydedilmiş olan Hemogoreti bu livanın Ardanuç nahiyesine bağlıydı (6). Türkçe kaynaklarda farklı biçimlerde yazılmış olan Hemogoeti adı, Türkçe olmadığı için 1925 yılında Hamurlu olarak değiştirildi (9:142). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Hamurlu (Hamogöret)” biçiminde geç döneme kadar resmi yayınlarda kullanılmıştır (10).

KAYNAKÇA:
1. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
3. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
4. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
6. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
7. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
9. ^Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010.
10. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.