Arçveti

ARÇVETİ (Gürcüce: არჩვეთი; okunuşu: “arçveti”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Borçka ilçesine yer alır ve adı 1925 yılında Avcılar (sonra Örücüler) olarak değiştirilmiştir.

Arçveti, Borçka kasabasının kuzeyinde, Çoruh vadisinin sol yakasında yer alır. Borçka kasabasına 13 km uzaklıktadır. Çevresinde Monasteri (Yeşilköy), Güzelyurt, Klaskuri (Aralık) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Arçveti, köyün bilinen en eski adıdır. Bazı kaynaklarda Arçueti (არჩუეთი) olarak da geçer. Bu yer adı Türkçeye Arcvet (ارجوت), Arçivet (ارچیوەت) olarak girmiştir (1:VIII.380; 2:117). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar köyü Arçuet / Arçveti (Арчует / Арчвети) olarak kaydetmiştir (3). Rus idaresi sırasında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de köyün adını Arçueti (არჩუეთი) olarak yazmıştır (4:148; 5:136).

Bir tür dağ keçisi olan Gürcüce “arçvi” (არჩვი: çengel boynuzlu dağ keçisi) kelimesinden türemiş bir yer adı olan Arçveti, “dağ keçisi diyarı” anlamına gelir.

 DEMOGRAFİ
Arçveti’nin görece erken nüfusu, 1835 tarihli Osmanlı nüfus tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte Arçveti köyünde 84 erkek tespit edilmiştir. Osmanlı idaresi geleneksel olarak erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu elde etmek için bir o kadar da kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyün nüfusunun 168 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (6:40).

Yaklaşık kırk yıl sonra, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre, Hakardeti köyüyle birlikte Arçveti’de 20 hane ve 120 kişi kaydedilmiştir. Salnamede belirtilmemiş olmakla birlikte Osmanlı idaresinin bu tarihte de sadece erkek nüfusu tespit ettiği bilinmektedir. Bu duruma iki köyün nüfusunun 240 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Hakardeti’nin nüfusu, küçük bir yerleşme olduğu için Arçveti’yle birlikte tespit edilmiş olmalıdır. Buradan hareketle 240 kişiden oluşan nüfusun büyük çoğunluğunun Arçveti’de yaşadığı söylenebilir (1:VIII.381).

Arçveti köyünün kadın ve erkek nüfusu ilk kez Rus idaresi sırasında birlikte tespit edilmiştir. 1886 yılında yapılan bu tespite göre köyde 4 hanede 17 kişi yaşıyor ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu (2; 7:17). 1835 yılı nüfusuyla kıyaslandığında köyün nüfusunun iyice azaldığı görülmektedir. 1922 yılında gelindiğinde ise, Arçveti’de 1 hane kalmıştı ve bu hanede de sadece bir kişi yaşıyordu (8). Bu tespitler Rus idaresi sırasında köyün tamamen boşaldığını, köyde yaşayanların Osmanlı ülkesine göç ettiğini göstermektedir. Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin 1893’te verdiği biligiye göre Arçveti’den 30 hane göç etmiştir (5:136). Arçveti’den göç eden Gürcülerin Balıkesir ilinin Balya ilçesinin Yenikavak köyüne yerleştiği bilinmektedir (6:253).

Arçveti’nin nüfus 1926’da 2 hanede yaşayan 11 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte köyde “yabancı” olarak adlandırılan bir miktar Rizeli yaşıyordu (8:143, 148). Günümüzde köyde yaklaşık 250 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Tarihsel Tao-Klarceti bölgesinin Klarceti kısmında yer alan Arçveti köyünün kuruluşuna dair yazılı kaynaklarda bilgi yoktur. Rus idaresi sırasında Arçveti köyünü gezmiş olan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, 1893’te Arçveti’de yüksekçe bir yerde yıkık bir kilisenin kalıntıları olduğunu yazmıştır (4:148). Köyün Gürcüce bir ada sahip olması ve kilisenin varlığı, Arçveti’nin Osmanlı döneminden önce de bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği köylerde, halk Müslümanlaştırıldığı için yeni kiliseler yapılmamıştır.

Antik çağda Kolheti Krallığı’nın egemenliğindeki bölgede yer alan köy, erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri sınırları içinde kalıyordu. Arçveti 16. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı egemenliğine girdi. Osmanlı idaresinde Trabzon eyaletinin (1867’de vilayet) Lazistan sancağı sınırları içinde kaldı. 1876 Trabzon vilayeti salnamesine göre, Trabzon vilayetinin Lazistan sancağı içinde, Hopa kazasına bağı Gonio (Gönye) nahiyesinin bir köyüydü. Arçveti’nin başlıca geçim kaynağı tarımdı. Hayvancılık önemliydi. Bununla birlikte söz konusu salnameye göre köydeki hayvan (Hakardeti’yle birlikte) varlığının 15 keçi, 12 inek ve 5 öküzden oluşması dikkat çekicidir (1:VIII.381).

Arçveti, üç yüzyıl aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Rus idaresinde Batum oblastının Batum sancağına (okrug) bağlı Gonio kazasının (uçastok) bir köyüydü. Bu kazaya bağlı Kataphia nahiyesinin 13 köyü arasında, nüfusu açısından en küçük dört köyünden biriydi (3). Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken, 16 Mart 1921’de Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (10:II.41).

Arçveti, Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922 nüfus cetveline göre Artvin vilayetinin (liva) Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (8). Köyün adı Türkçe olmadığı için 1925 yılında değiştirildi. Muvahhid Zeki 1927 yılında yayımlanan kitabın köyün yeni adını Avcılar olarak vermiştir (9:143). Bununla birlikte Arçveti, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Örücüler (اوروجیلر) olarak kaydedilmiştir (11:78).

TARİHSEL YAPILAR
Arçveti köyünde herhangi bir tarihsel yapı ya da kalıntı tespit edilmemiştir. Bununla birlikte Rus idaresi sırasında köyü gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, “bir tepede yıkık küçük bir kilisenin yıkıntıları görülüyor” diye yazmıştır (4:148). Ne var ki bu yapıya ilişkin başka kaynaklarda bilgiye rastlanmaktadır. Kilise kalıntısı sonradan tamamen ortadan kaldırılmış olabilir.

KAYNAKÇA:
1. ^  Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça). 
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
5. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
6. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
7. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
8. ^  Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
9. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basımı 1927).
10. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
11. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.