Bagini

BAGİNİ (Gürcüce: ბაგინი; okunuşu: “bagini”), Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin iline bağlı Borçka ilçesinde yer alır ve adı 1925 yılında Balcı olarak değiştirilmiştir.

Bagini, Borçka kasabasının güneydoğunda yer alır. Kasabaya 18 km uzaklıktadır. Etrafında Devskeli (Kaynarca), Adaguli (Adagül) ve İrsa (Erenler) adlı köyler bulunmaktadır. Bugün harap halde olan ve eski efsanelerde adı geçen Otingo Kaplıcası bugün Balcı köyünün sınırları içinde yer alır.

KÖYÜN ADI
Bagini, bu yerleşmenin en eski adı olarak bilinir. Bazı kaynaklarda Bageni (ბაგენი) olarak da geçer. Bu ad Türkçeye Bagen (باكهن) olarak girmiştir (1:118). 93 Harbi’nde (1877-1878) bölgeyi ele geçiren Ruslar ise, köyün adını Gürcüce yazılışa uygun biçimde Bagini (Багини) olarak kaydetmiştir (2). Rus idaresi sırasında Klarceti bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze de köyün adını Bagini olarak yazmıştır (3:147).

Gürcüce bir kelime olan Bagini (ბაგინი), pagan inancında tapınak, tanrılara kurbanın sunulduğu yer anlamına gelir (4:8). Çok eskiden bu köyde bir pagan tapınağı bulunduğu adından anlaşılmaktadır. Bu kelimenin günümüzde Hıristiyanlık öncesi ibadet yerleri, sinagoglar için kullanılması, bu anlamı desteklemektedir. Tiflis’te, Pethaini semtinde bulunan en eski Yahudi sinagogu “Tbilisis Huriata Bagini” (Tiflis Yahudi Baginisi) adını taşıyordu. Gürcistan’da ayrıca Bagini ve Bagineti adlarını taşıyan yerleşmeler bulunuyordu.

Bagini’deki Nadzvnara (ნაძვნარა), Buğareti (ბუღარეთი), Şakareti (შაქარეთი), Vake (ვაკე), Lotavi (ლოთავი), Vani (ვანი), Nasreti (ნასრეთი), Nakirevi (ნაკირევი), Bari (ბარი), Samdziari (სამძიარი), Tshevnara (ცხევნარა), Boselti (ბოსელთი), Somehikalo (სომეხიკალო), Çala (ჭალა), Turivake (ტურივაკე), Samdzore (სამძორე), Kurdidi (ყურდიდი), Zeganti (ზეგანთი), Sakodela (საკოდელა), Didkana (დიდყანა), Ahalşeni (ახალშენი), Cvarti (ჯვართი), Saperhulo (საფერხულო), Patinamta (პატინამთა) gibi Gürcüce mevki adları bugün de kullanılmaktadır (4:182).

DEMOGRAFİ
Bagini köyünün görece erken döneme ait nüfusu 1886 tarihli Rus kayıtlarından verilebilir. Bu tespite göre köyde 39 hanede 283 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu (4:18; 2). Bu tarihten Birkaç yıl sonra Zakaria Çiçinadze köyün nüfusunu 60 hane olarak vermiş, köyde Gürcüce konuşulduğunu belirtmiştir, Öte yandan 1893 tarihinde, köyden 20 hanenin Rus idaresinden Osmanlı ülkesine göç etmiş olduğunu yazmıştır (3:146-147; 6:135). Çiçinadze köyün göç öncesi ait nüfusunu vermiş olabilir.

Bagini, Türkiye sınırlarında kaldıktan bir yıl sonra, 1922 yılında yapılan tespitte 45 hane ve 173 kişi barındırıyordu. Bu tespitte de köyün nüfusu tamamen Gürcülerden oluşuyordu (7). 1886 yılıyla kıyaslandığında hane sayısı artarken nüfusun azalmış olması dikkat çekicidir. Bu durum 1886 yılından sonra da göçün devam etmesi ve ailelerin küçülmesiyle açıklanabilir. Dört yıl sonra ise hane sayısı 49’a, nüfus da 222 kişiye ulaşmıştı (8:143). Köyün nüfusunun 1935 yılında 390 kişiye çıkması ve 1940 yılında 376 kişiye düşmesi, 1950 yılında 476 kişiye ve 1950 yılında 821 kişiye yükselmesi, köyün demografik yapısının değiştirilmesiyle ilişkili olabilir. Bugün köyde yaklaşık 550 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Bagini’nin kuruluşuna dair bilgi yoktur. Ancak adının pagan inancında tapınak, tanrılara kurban sunulan yer anlamına gelmesi, köyün Hıristiyanlık öncesinde de bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Köyün bugünkü sınırlarında bulunan kilise de Osmanlı döneminden önce buranın bir Hıristiyan köyü olduğuna işaret eder. Osmanlı idaresi Gürcüleri Müslümanlaştırdığı için Gürcü köylerindeki kiliselerin tümü 16. yüzyıldan önce inşa edilmiştir. Erken ortaçağda birleşik Gürcü Krallığı’nın, geç ortaçağda Gürcü Samtshe Prensliği’nin sınıarları içinde yer alan Bagini, 16. yüzyılda Osmanlılar tarafından ele geçirildi.

Uzun süre Çıldır Eyaleti ve 19. yüzyılda Trabzon eyaletine (1867’de vilayet) bağlı Lazistan sancağı sınırları içinde kalan Bagini, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan Ruslar tarafından ele geçirildi. Rus idaresinde Batum sancağı (okrug) içinde Gonio kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Bu kazaya bağlı Kvintavli nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) üç köyünden biriydi (2; 5:18). Bagini, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin  ardından, 1921’de Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41).

Bagini, yeniden Türkiye sınırları içinde kalınca Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlandı. 1925 yılında adı Balcı olarak değiştirildi.

TARİHSEL YAPILAR
Bagini’de varlığı bilinen iki önemli tarihsel yapı bulunmaktadır. Bunlar Otingo Kilisesi ve Bagini Köprüsü’dür. Zakaria Çiçinadze’nin verdiği bilgiye göre, 1840’larda Batum sancakbeyinin emriyle yıkılmış olan bu kiliseden bir tünelle Deviskeli Deresi’ne ulaşılıyordu (3:147). Bagini Kilisesi ve Balcı Kilisesi olarak da bilinen Otingo Kilisesi, köyün merkezinin 5 km doğusunda, Deviskeli Deresinin sağ yakasında, yolun kıyısında bulunmaktadır. 1960’larda yol çalışmaları sırasında bilerek yıkılmıştır. Kaba yonu taşlarla dolgu duvar tekniğinde inşa edilmiş olan kiliseden günümüze batı duvarı kalmıştır. Bu duvarda kemerli bir kapı açıklığı vardır. Kapının kemeri kesme ve uzun taşlarla örülmüştür. Duvar ise, kabaca yontulmuş gri taşlarla harç kullanılarak inşa edilmiştir. Günümüze kalan duvar 6.6 metre uzunlukta olup yüksekliği 3.7 metredir. Duvarın kalınlığı ise 80 cm’dir. Bu duvarın dışında kiliseden geriye harçlı duvar parçaları kalmıştır (10:132; 11:2; 4:143-144).

Köyün sakinleri kilisenin bulunduğu yeri Kurididi (ყურიდიდი) olarak adlandırmaktadır. Bu bölgede bir zamanlar, şu anda var olmayan Otingo köyü bulunuyordu. Köylülerin verdiği bilgiye göre 25 yıl önce kilisenin sadece çatı örtüsü eksikti. Duvarın birinde bulunan büyük bir taşın üzerinde bir yazı bulunuyordu. Kilise B. Baumgartner tarafında 1996 yılında tespit edilmiş ve tanımlanmıştır. Bu tarihte kilesinin sunağının yuvarlakça bölümü duruyormuş.  Baumgartner kiliseyi “Balcı Kilisesi” olarak kaydetmiştir. Ayrıca E. Beridze de 2008 yılında bu kiliseden söz etmiştir (4:143-144).

Bagini Köprüsü, Buğareti (ბუღარეთი) ve Nadzvnara (ნაძვნარა) adı taşıyan yerler arasındaki Kurididi (ყურიდიდი) Deresi üzerinde yapılmıştır. Bu tek kemerli taş köprü, 14 metre uzunluğunda, 3 metre genişliğinde ve 9 metre yüksekliktedir. Kabaca yontulmuş taşlarla harç kullanılarak inşa edilen bu eski köprünün daha geç tarihte tamir edildiği anlaşılmaktadır. Bagini Köprüsü, araştırmacılar tarafından ilk kez 2002 yılında fark edilmiştir (4:145).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927. 
2. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
4. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
5. ^ Roland Topçişvili – İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları, Tiflis, 2019.
6. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
7. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
8. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci baskı: 1927).
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
10. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
11. ^ Fahriye Bayram ve Turgay Yazar, “Artvin, Erzurum, Arahan İli ve İlçelerinde Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırmaları – 2009”, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 2011, 1. cilt.