KORTA (Gürcüce: ქორთა; okunuşu: “korta”), tarihsel Tao bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesinin bir köyüdür. Adı 1959 yılında Yarbaşı olarak değiştirilmiştir.
Korta, Yusufeli kasabasının kuzeydoğusunda yer alır. Kasabaya 37 km uzaklıktadır. Çevresinde Tsklispiri (Zeytincik), Hostapori (Çağlıyan) ve Uşhumi (Yağcılar) adlı köyler bulunmaktadır.
TARİHÇE
Bugün Yarbaşı adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Korta’dır. Gürcüce bir yer adı olan Korta (ქორთა), Türkçeye aynı biçimde, Korta (کورته) olarak girmiştir (1:VIII.358). Daha geç dönemde Türkçe kaynaklarda Körte ve Körta olarak da yazılmıştır (2:378; 3).
Korta, “atmaca” anlamındaki Gürcüce “kori” (ქორი) kelimesinden türemiş bir yer adıdır ve “atmaca yeri” anlamına gelir (4:494). Bununla birlikte “kori”nin (ქორი) Şavşeti bölgesinde samanlık, Gürcistan’ın Acara bölgesinde evin üst katı anlamına geldiğini de belirtmek gerekir (5:659). Bugünkü Gürcistan coğrafyasında Korta adını taşıyan pek çok yer vardır. Öte yandan Çoruh Havzası’nda “kori” (ქორი) kelimesinden türemiş başka yer adları da bulunmaktadır. Artvin’in merkez ilçesinde Köseler köyünde Koriskana (ქორისყანა) ve Sümbüllü köyünde Sakore (საქორე) ile Koristskaro (ქორისწყარო), Borçka ilçesinde Kaynarca köyünde Sakoriketi (საქორიქეთი) gibi yerler örnek olarak verilebilir (6:183-184, 189). Korta köyündeki Bursiyet / Bursieti (ბურსიეთი), Boselet / Boseleti (ბოსელეთი), Zuvara / Cvari (ჯვარი), Satimat / Satibeti (სათიბეთი) gibi mevki adları da buranın eski bir Gürcü yerleşmesi olduğu göstermektedir (7:I.374). Köyün sakinleri kendilerini yerli olarak ifade etmekle birlikte, köklerinin Gürcülere dayanıp dayanmadığı konusunda bir fikre sahip değildir (4:483).
Korta, orta çağda Gürcistan’ın bir parçası olan Tao bölgesinin bir köyüdür. Korta adı, 8-9. yüzyıllardaki olaylardan söz eden Grigol Hantsteli’nin Yaşamı adlı Gürcüce bir eserde geçer. Bu eserde bir din adamının Ança‘den Korta’ya gittiğinden söz edilmiştir. Bu kayıt, buranın Gürcü Krallığı döneminde de bir yerleşme olduğunu göstermesi açısından önemlidir (4:483, 494). Daha sonra birleşik Gürcistan Krallığı’nın sınırları içinde yer alan Korta köyü, bu krallığın zayıflaması sürecinde bağımsız bir Gürcü devlet olarak ortaya çıkan Samtshe-Saatabago‘nun (1268-1625) yönetiminde kaldı. Osmanlılar köyü 16. yüzyılın ortasında bu devletten ele geçirdi. Korta, önce Livane sancağına, sonra Çıldır Eyaleti’ne bağlandı.
Osmanlı idaresinin vergi ve askere alma amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti sırasında da Korta bu eyalete bağlı Livane-i Ulya sancağının bir köyüydü. Bedazor kazasının Bedazor nahiyesinde kaydedilmiş olan köy, Erzurum’daki Lala Mustafa Paşa Camii’nin bir vakfıydı. Köyde bu tarihte 51 hanede 121 erkek tespit edilmiştir. Osmanlı idaresi bu dönemde sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı köyde yaşayan toplam ikisi sayısını bulmak için bir o kadar da kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Korta’da yaklaşık 242 kişinin yaşadığı ve hane başına ortalama 4,7 kişinin düştüğü ortaya çıkar (4:102; 7:I.374).
Osmanlı Devleti’nin eyalet sistemiden vileyet sistemine geçtiği 19. yüzyılın ikinci yarısında Korta, Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlı Livana kazasının köylerinden biriydi. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre Korta’nın nüfusu 45 hanede yaşayan 169 kişiden oluşuyordu. Osmanlı idaresinin bu tarihte de sadece erkek nüfusu tespit ettiği göz önüne alınarak, köyde yaklaşık 338 kişinin yaşadığı ve hane başına ortalama 7,5 kişinin düştüğü söylenebilir. Tarımla geçinen köyde bu tarihte hayvan varlığı olarak 30 öküz, 50 inek, 20 at, 200 keçi ve 138 koyun tespit edilmiştir (1:VIII.359).
Korta, 1928 tarihli köy listesinde, Artvin vilayetinin Yusufeli kazasının merkez nahiyesine bağlı bir köydü. Ancak adı sehven Korna (كورنە) olarak kaydedilmiştir (8:82). 1935 nüfus sayımında Erzurum vilayeti içinde aynı idari konuma sahip olan Korta’nın nüfusu 389 kişiden oluşuyordu (2:82). Korta, daha sonra yeniden Artvin vilayetine bağlandı. 1950 genel nüfus sayımında “Körte” olarak kaydedilmiş olan ve Çoruh vilayetinin Yusufeli ilçesinde yer alan Korta’nın nüfusu 355 kişiye gerilemişti (9:138).
Korta veya Körte “yabancı kökten geldiği” için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Yarbaşı olarak değiştirilmiştir (10:708). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Yarbaşı (Körta)” biçiminde resmî kayıtlarda kullanılmıştır (3). “Uçurum” anlamına gelen “yar” kelimesi üzerinden köye yeni bir ad verilmiş olması, Gürcüce adının anlamını desteklemektedir.
KAYNAKÇA:
1. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
3. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
4. ^ Tao (Gürcüce), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020.
5. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
6. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
7. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
8. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
9. 1950 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1954.
10. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
TAO-KLARCETİ 