Ançgora

ANÇGORA (Gürcüce: ანჩგორა; okunuşu: “ançgora”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesinin bir köyüdür. Adı 1925 yılında Anaçlı olarak değiştirilmiştir. 

Ançgora, Ardanuç‘un kuzeyinde yer alır. Bu kasabaya 18 km uzaklıktadır. Çevresinde Anakerti (Cevizlik), Ança (İncilli) ve Opiçala (Gökçe) adlı köyler bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
Ançgora, bu yerleşmenin bilinen en eski adıdır. 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterlerinde de Ançgora olarak geçer (1:35). Türkçe kaynaklarda daha sonra Ançkora (آنچقورا) ve Anaçkara’ya dönüşmüştür (2:114; 3). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar ise, köyün adını Türkçede aldığı biçime uygun halde Ançkora (Анчкора) olarak kaydedilmiştir (4).

Ançgora adı, Ança ve “gora” (გორა: tepe) kelimelerinden oluşan Ançisgora’dan (ანჩისგორა) değişime uğramış olabilir. Bu durumda Ançgora Gürcücede “Ança Tepesi” anlamına gelir. Ançgora’nın Ança köyünden daha yüksekte yer alması sebebiyle bu şekilde adlandırılmış olabilir. Ançgora’da Muhlaneti (მუხლანეთი), Didkana (დიდყანა), Kodishevi (კოდიხევი), Naplati (ნაფლატი), Ahalta (ახალთა), Ortabaği (ორთაბაღი), Dumaskedi (დუმასქედი) ve Zakareti (ზაქარეთი) gibi Gürcüce yer adları, köyün eski bir Gürcü yerleşmesi olduğuna işaret etmektedir (5:181).

DEMOGRAFİ
Ançgora köyünün en erken döneme ait nüfusu, 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu kayda göre köyde 27 hane yaşıyordu. Nüfusun tamamı Hristiyan olarak kaydedilmiştir. Her hanede ortalam 5 kişinin yaşadığı kabul edilirse, köyün nüfunun 135 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Sonraki yirmi yıl içinde köyün nüfusu iyice azalmış ve 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterine göre 14 haneye düşmüştü. On üç hanen, Müslüman devletin sınırları içinde yaşamak istemediği için Gürcistan’ın iç kesimine göç etmiş olabilir. Bu tarihte de köyde henüz Müslüman olmuş hane mevcut değildi. Köyün daha sonra Müslümanlaştığı anlaşılmaktadır (1:35).

Osmanlı Devleti’nin askere alma ve vergi toplama amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tahririne göre Ançgora’da 29 hanede 90 erkek tespit edilmiştir. Osmanlı idaresi sadece erkek nüfusu tespit ettiğinden köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar da kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Ançgora’da yaklaşık 180 kişinin yaşadığı ortaya çıkar (1:38).

93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Rusların 1886 yılında yaptığı tespite göre Ançgora’nın nüfusu, 52 hanede yaşayan 298 kişiden oluşuyordu. Köyün nüfusunun tamamı Gürcülerden oluşuyordu (5; 6:25). Artvin bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Ançgora’da 39 hanede 380 kişi tespit edilmiştir. 1886 yılında Gürcü olarak kaydedilmiş olan nüfus bu sayımda “Türk” olarak yazılmıştır (7).

TARİHÇE
Ançgora’nın yer aldığı Klarceti, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı topraklarını oluşturan bölgelerden biriydi. Osmanlılar bölgeyi ve Ançgora köyünü 1551 yılında ele geçirdi. Bu tarihten sonra Ançgora, Ardanuç livasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi. Ardanuç nahiyesi, sekizi boşalmış olmakla birlikte 58 köyden oluşuyordu ve Ançgora, 1574 yılında nüfus açısından nahiyenin orta büyüklükteki köylerinden biriydi. 1595 yılına gelindiğinde köyün bu konumu değişmemişti (1:35).

Ançgora, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sona, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazanın Ança nahiyesindeki dört köyden biriydi (4). Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti’nin (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerlerinin Artvin bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Ançgora Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

Ançgora, Türkiye’ye bırakıldıktan sonra Artvin livasının (sonra vilayet) merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin bir köyüydü (7). 1925’te adı Anaçlı olarak değiştirildi (9:141). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Anaçlı (Ançkora) biçiminde uzun süre resmi kayıtlarda kullanılmıştır (10:86).

KAYNAKÇA:
1. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016. 
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
3. ^ 1975 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1977.
4. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
6. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce), Tiflis, 2019.
7. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
9. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci baskı 1927).
10. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.