Phikuri

PHİKURİ – Tarihsel Şavşeti bölgesinde yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Rabat adıyla Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı Dereiçi (Dasamaobi) köyünün bir mahallesidir. 

Etimoloji: Gürcüce kaynaklarda Phikuri  (ფხიკური) ve Phikiuri (ფხიკიური) olarak geçer. Kiepert’in 1858 tarihli haritasında ise, Gürcücesine yakın biçimde “Pchikgur” şeklinde yazılmıştır (151). Gürcüce bir kelime olan Phikuri’nin “phiki” (ფხიკი) kelimesine “uri” (ური) ekinin gelmesiyle türediği anlaşılmaktadır. “Phiki” kelimesi “öfke”, “phikiani” de öfkeli anlamına gelir. “Phikuri”nin bir kişinin lakabı olması ihtimali bulunmaktadır.

Tarihçe: Phikuri köyünün bulunduğu Şavşeti, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biridir. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ikinci yarısının hemen başında Gürcülerden ele geçirmiştir. Osmanlı idaresinin kurduğu Şavşat sancağının 1554 yılındaki yöneticisi, İosebiti adında bir Gürcü beyi (tavadi) idi (7:16). Ne var ki Phikuri, eski Osmanlı kayıtlarında yer almamıştır. 19. yüzyılda burada eski bir Gürcü kilisesi üzerinde Ermeni kilisesinin inşa edilmiş olması, Phikuri’nin boşalmış bir Gürcü köyü olduğunun göstermektedir. 1835 tarihli Şavşat (Satlel) ve İmerhevi sancakları nüfus defterlerinde Phikuri bir köy olarak yer almamıştır. 

Rus idaresi ise, 1886 nüfus tespitinde Phikuri’yi ayrı bir köy olarak kaydetmiştir. Phikur (Пхикюръ) şeklinde yazılan yerleşim, Artvin sancağının Şavşet-İmerhevi kazasına bağlı Çihori nahiyesini beş köyünden biriydi. Köyde, 63’ü erkek ve 76’sı kadın olmak üzere, 32 hanede 139 kişi yaşıyor ve nüfusun tamamı Ermenilerden oluşuyordu (86: “Batum oblastı” – 1476).

Gürcü asker ve coğrafyacı Giorgi Kazbegi 1874 yılında  Phikuri’den bir Ermeni köyü olarak söz etmişlerdir (11:92-93). Nikolay Marr’ın 1904 yılında verdiği bilgiye göre, Phikuri köyü yanmıştı. Köylülerin söylediğine göre, Gürcüce ve Ermenice elyazmaları bu yangında kül olmuştu (10:152). Phikuri köyü, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Ruslar bölgeden çekilince, bir süre bağımsız Gürcistan’nın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında Ankara Hükümeti ile Gürcistan’ı işgal etmiş olan Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bağlandı.

Phikuri köyü, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde, Şavşat kazasına bağlı İmerhevi nahiyesine bağlıydı ve bu tarihte “Pençekor Rabatı İroğlu” adıyla kaydedilmişti. Köyün nüfusu 10 hanede yaşayan ve tamamı Gürcü olan 37 kişiden oluşuyordu (22). Kısa bir süre sonra Çihori (Çukur) köyüne mahalle olarak bağlanmış olan Phikuri, Çihori köyünün başka bir mahallesi olan Dasamobi (Dereiçi) ayrı bir köye dönüştüğü zaman bu köyün mahallesi haline gelmiştir.

Tarihsel yapılar: Phikuri köyünün “Rabat” olarak da bilinmesi, burada bir kalenin ve köyün de bu kaleye yakın bir yerde kurulu olduğunu göstermektedir. Ne var ki kaleye dair bir iz tespit edilmiş değildir. Phikuri köyünde geç dönemde Ermeni nüfusu ortaya çıkması, buranın bir Rabat olmasıyla açıklanabilir. Rabat tarzı yerleşimlerde Ermeni tacirlerin ve zanaatkârların toplanması,  başka yerlerde de görülen bir durumdur. Ermeni nüfusu, eski Gürcü kilisesi harabeleri üzerinde yeni bir kilise inşa etmiştir. Ancak bu yapıdan geriye bir şey kalmamıştır. Kilisenin yıkıldığı ve köydeki yapıların inşasında kullanıldığı anlaşılmaktadır. Nitekim bir ahırda haç figürlü ve Ermenice yazılı bir taş tespit edilmiştir (8:163; 11:93).
*