ŞOLTİSHEVİ (Gürcüce: შოლტისხევი; okunuşu: “şolt’ish’evi”), tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin iline bağlı Şavşat ilçesinde yer alır. Adı sonradan Karayiğit olarak değiştirilmiştir.
İmerhevi köylerinden biri olan Şoltishevi, Şavşat‘ın kuzeyindedir. Bu kasabaya yaklaşık 40 km uzaklıktadır. Bugün Tskalsimeri (Balıklı) köyünün iki mahallesinden biridir. Diğer mahalle ise, bugün Akbıyık olarak anılan Bzata‘dır.
KÖYÜN ADI
Şoltishevi, bu yerleşmenin bilinen en eski adıdır. Türkçe kaynaklarda Şoltishev olarak geçer (1:246). 93 Harbi’nde (1877-1878) Şavşeti bölgesini ele geçiren Ruslar, Şoltishevi’yi Tskalsimeri köyünün bir mahallesi olarak kaydetmiştir (2:15). Rus idaresi sırasında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, 1893’te köyün adını Şoltis Hevi (შოლტის ხევი) olarak yazmıştır (3:295). Kültür tarihçisi Niko Mari de 1904 yılında köyden söz etmiş ve adını Şoltishevi (შოლტისხევი) biçiminde not etmiştir (4:168).
Şoltishevi, Gürcüce “şolti” (შოლტი: kırbaç, kamçı) ve “hevi” (ხევი: dere, vadi) kelimelerinden oluşan bir tamlamadır. Bu yer adı “kırbaç deresi”, “kırbaçdere” anlamına gelir. Bu ad, Şoltishevi Deresi’nin (შოლტისხევისღელე) yatağının görünümüyle ilişkili olabilir. Köyde Gverditavi (გვერდითავი), Mahvileti (მახვილეთი), Keda (ქედა), Purneğele (ფურნეღელე), Kvabishevi (ქვაბისხევი), Vaşlauri (ვაშლაური), Samarile (სამარილე) ve Ağmartistavi (აღმართისთავი), Someheti (სომეხეთი), Kurdiketi (ქურდიკეთი), Keyenti (ქეჲენთი), Tatuenti (თათუენთი), Kviriketi (კვირიკეთი), Mikeleti (მიქელეთი), Hocienti (ხოჯიენთი), Tsitsienti (ციციენთი), Batineti (ბათინეთი) gibi, bugün de kullanılan mahalle ve mevki adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (5:191; 6:467).
DEMOGRAFİ
Şoltishevi’nin görece erken döneme ait nüfusu, Rusların 1886 yılında yaptığı tespit üzerinden verilebilir. Ancak bu tarihte Şoltishevi, Tskalsimeri köyünün dört mahallesinden biri olarak kaydedilmiştir. Tskalsimeri’nin nüfusu ise, 113 hanede yaşayan 793 kişiden oluşuyordu. Tskalsimeri nahiyesinin dört köyünden biri olan Tskalsimeri köyü, nüfus açısından bu nahiyenin en büyük köyüydü. Tskalsimeri köyünün ve dolayısıyla Şoltishevi’nin nüfusunun tamamı Gürcülerden oluşuyordu (7; 2:15).
Zakaria Çiçinadze, 1893 yılında Şoltishevi’yi İmerhevi vadisinde Gürcücenin konuşulduğu köyler arasında saymış ve köyden 25 hanenin göç etmiş olduğunu yazmıştır (3:295; 8:140). Niko Mari, 1904 yılında, Şoltishevi’yi de kapsayan Tskalsimeri köyünde 112 evin bulunduğunu yazmıştır (4:168). Her evin ortalama 5 kişiden oluştuğu kabul edilirse, köyün bu tarihteki nüfusunun 560 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.
Artvin bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde Şoltishevi ayrı bir köy olarak geçmez. Bu tarihte de Tskalsimeri köyünün bir mahallesi olarak kaydedilmiş olmalıdır. Tskalsimeri köyünde ise, 125 hanede, 427’si kadın ve 444’ü erkek olmak üzere 871 kişi yaşıyordu. Bu tespitte de nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir (9).
Günümüzde Şoltishevi (Karayiğit) ve Bzata (Akbıyık) mahallelerini kapsayan Tskalsimeri (Balıklı) köyünde yaklaşık 220 kişi yaşamaktadır.
TARİHÇE
Şoltishevi, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti‘nin köylerinden biridir. Osmanlılar burayı 16. yüzyılda, birleşik Gürcistan Krallığı’ndan sonra bölgeye hakim olan Samtshe-Saatabago’dan ele geçirmiştir.
Şoltishevi, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinde Şoltishevi, Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasında (uçastok) yer alıyordu. Bu kazaya bağlı Tskalsimeri köyünün dört mahallesinden biriydi. Diğer mahalleler Hilvadze (ხილვაძე), Hvalienti (ხვალიენთი) ve Bzata (ბზათა) adını taşıyordu (7; 2:15). Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Zakaria Çiçinadze Şoltishevi’ti İmerhevi’de Gürcücenin konuşulduğu köyler arasında saymıştır. Köyün yüksek bir tepede (Şoltishevi Tepesi / შოლტისხევის მთა) bulunduğunu, yolun bu tepeden kuzeydeki Mirati Vadisi’ne gittiğini belirtmiştir (3:295). Niko Mari de 1904 yılında Tskalsimeri köyünün Şoltishevi (Tskalsimeri’nin doğusunda), Bzata (Tskalsimeri’nin kuzeyinde) ve Tskalsimeri adlı mahallelerden meydana geldiğini belirtmiştir (4:168).
Şoltishevi, Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerlerinin Artvin bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Şoltishevi Türkiye’ye bırakıldı (10:II.41).
Artvin bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Şoltishevi’nin bağlı olduğu Tskalsimeri, Artvin livasının Şavşat kazasına bağlı İmerhevi nahiyesinin 18 köyünden biriydi (9). 1993 yılında Diobani (Meydancık) belde olunca, Şoltishevi bu beldenin bir mahallesi haline getirildi. Meydancık Belediyesi’nin 2013 yılında ortadan kalkmasıyla, Şoltishevi bir mahalle olarak yeniden Tskalsimeri’ye (Balıklı) bağlandı. Günümüzde Karayiğit adıyla bu köyün iki mahallesinden biridir (11).
KAYNAKÇA:
1. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
2. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce), Tiflis, 2019.
3. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
4. ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça).
5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
6. ^ Şavşeti (Gürcüce), Mamia Pağava, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Meri Tsintsadze, Malhaz Çoharadze, Zaza Şaşikadze, Nugzar Tsetshladze, Tamaz Putkaradze, Maia Baramidze, Cemal Karalidze, Vardo Çoharadze, Tiflis, 2011.
7. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
8. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
9. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
10. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
11. ^ “Balıklı Köyü (Karsimel)” – Şavşat Belediyesi.
TAO-KLARCETİ 