Çorgensi

ÇORGENSİ (Gürcüce: ჩორგენსი; okunuşu: “çorgensi”), tarihsel Tao bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1959 yılında Yamaçüstü olarak değiştirilmiştir.

Çoregnsi, Yusufeli’nin güneyinde yer alır. Bu kasabaya 48 km uzaklıktadır. Çevresinde Hostavali (Sütlüce), Kahnesi (Avcılar), Tungensi (Bakırtepe) gibi köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Çorgens ya da Çorgensi’dir (1:118). Türkçeye Çorgens olarak girmiştir. Nitekim köyün adı 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Çorgens (چوركنس) biçiminde yazılmıştır (2:82). Osmanlılar köyü Gürcülerden ele geçirdiği için bu ad Gürcüce Çorgensi’den girmiş olmalıdır. Köyün adı daha geç tarihte Türkçe kaynaklarda Çörgens ve Çörkens biçiminde de yazılmıştır (3:94).

Çorgenis, Çorgesi (ჩორგესი) olarak da yazılan bu yer adının anlamı konusunda belli başlı eski kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Çorgensi veya Çorgens’in özgün adının Ermenice “Çorkents” olduğunu ve “Dörtler” anlamına geldiğini belirten yakın döneme ait kaynaklar mevcuttur (4:I.372). Bununla birlikte köyde dört adet neyin bulunduğu ve neden dolayı köye “Dörtler” anlamına gelen bir ad verildiği belirtilmemiştir.

DEMOGRAFİ
Çorgensi, Osmanlı döneminde Çorgens-i Ulya ve Çorgens-i Süfla olmak üzere iki ayrı köy olarak kaydedilmiştir. Bu iki köyün en erken döneme ait nüfusu, 1555 tarihli Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu tarihte Çorgens-i Ulya’nın nüfusu 28 haneden (152 kişi), Çorgens-i Süfla’nın nüfusu ise 17 haneden (88 kişi) oluşuyordu. 1574 tarihli tahrir defterine göre ise, Çorgens-i Ulya’da 86 hane (456 kişi), Çoregns-i Süfla’da 12 hane (63 kişi) yaşıyordu. 1555 ve 1574 tarihli tespitlere göre köyün nüfusunun tamamı Hristiyanlardan oluşuyordu. Çorgens-i Ulya ile Çorgens-i Süfla’nın tek köy olarak kaydedildiği 1652 yılında köyde sadece 6 hane (30 kişi) Hristiyan olarak kalmıştı (4:I.372).

Osmanlı idaresinin vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla 1835 yılında yapığı nüfus tespitinden Çorgensi’de (Yukarı Çorgensi) 73 hanede 224 erkek, Çorgens-i Süfla’da 36 hanede 180 erkek kaydedilmiştir. İki köyün nüfusunun 109 hane ve 404 erkekten oluştuğu anlaşılmaktadır. Erkek sayısı kadar kadın eklenince iki köyde 808 kişinin yaşadığı ve hane başına ortalama 7,4 kişinin düştüğü ortaya çıkar (4:I.372).

1935 yılında tek köy olarak kaydedilmiş olan Çorgensi köyünde 1.015 kişi yaşarken, bu nüfus 1960 yılında 1.160 kişiye ulaşmıştır (3:94; 6:75). Günümüzde köyün nüfusu yaklaşık 270 kişiden oluşmaktadır.

TARİHÇE
Çorgensi’deki kale ve kilise kalıntısı, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir (5:89-90). Orta çağda Gürcistan’ın güneybatı kısmını oluşturan tarihsel Tao bölgesinde yer alan Çorgensi, Gürcü devletlerinden biri olan Samtshe-Saatabago sınırları içindeyken, 1549 yılındaki Gürcistan seferiyle Osmanlıların eline geçti. Erken dönem Osmanlı kayıtlarında Çorgensi, Çorgens-i Ulya (Yukarı Çorgensi) ve Çorgens-i Süfla (Aşağı Çorgensi) olmak üzere iki ayrı köy olarak geçer. Daha sonra Yukarı Çorgensi’ye Küçük Çorgensi de denmiştir.

Yukarı Çorgensi ve Aşağı Çorgensi köyleri, 1555 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre Peterek sancağında yer alıyordu. Bu köylerin nüfusu Hristiyanlardan oluşuyordu ve her iki köyde buğday, arpa, darı tarımı ve arıcılı yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu. 1835 yılında Çıldır Eyaleti’nde yer alan bu iki köy, 1848 yılında Kiskim kazasına bağlıydı (4:I.372-373).

Yukarı Çorgensi ile Aşağı Çorgensi, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Çorgens adı altında, Artvin vilayetinin Yusufeli kazsının merkez nahiyesine bağlı tek köy olarak kaydedilmiştir (2:82). 1935 yılında “Çörkens” adıyla kaydedilmiş olan köy, bu tarihte de Yusufeli ilçesinin merkez nahiyesine bağlıydı; ancak Yusufeli Erzurum vilayetinin bir kazasıydı (3:94). Köy daha sonra yeniden Artvin vilayetine bağlandı. Çorgensi, Çörgens veya Çörkens adı, “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Yamaçüstü olarak değiştirilmiştir (6:636). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Yamaçüstü (Çörgenis)” biçiminde resmî kayıtlarda kullanılmıştır (7).

TARİHSEL YAPILAR
Bugün Yamaçüstü adını taşıyan Çorgensi köyünde iki tarihsel yapının varlığı bilinmektedir. Bunlardan biri olan Çorgensi Kilisesi, Küçükçorgensi (eski Yukarı Çorgensi köyü) mahallesinde yer alır. Bu kiliseden günümüze bazı bölümleri kalmıştır. Çorgensi Kilisesi, kaba taştan harç kullanılarak inşa edilmiştir. Günümüze kalan bölümlerden tek nefli bir yapı olduğu anlaşılmaktadır. Batı, güney ve kuzey tarafta bitişik binalar vardı. Kilisenin giriş kapısı kuzey tarafında yer alıyordu. Günümüze kalan duvarlarının yüksekliği 2.5 metreyi bulur (5:89).

Diğer tarihsel yapı olan Çorgensi Kalesi, Dere mahallesindedir. Kalenin bazı bölümleri bugüne ulaşmıştır. Orta büyüklükteki kale, kaba yonu taşlarla harç kullanılarak inşa edilmiştir. Kalenin duvarları büyük ölçüde yıkılmıştır. Kule görece daha iyi durumdadır ve yüksekliği 5 metre kadardır. Kulenin yakının bir adet su sarnıcı vardır. Kalenin içindeki yapıların da kalıntıları kalmıştır (5:90)

KAYNAKÇA:
1. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
2. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
3. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
4. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
5. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017. 
6. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
7. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.