Beğlevani

BEĞLEVANİ (Lazca ve Gürcüce: ბეღლევანი; okunuşu: “beğlevani”), tarihsel Klarceti-Lazeti sınırında yer alan yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin iline Borçka ilçesinin bir köyüdür . Adı sonradan Güreşen olarak değiştirilmiştir. 

Beğlevani, Borçka kasabasının 22 km kuzeybatısında yer alır. Çevresinde Boğazköy, Şerefiye (Ohordia), Güneşli, Çavuşlu (Kataphia) ve Güzelyurt gibi köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Beğlevani, köyün bilinen en eski adıdır. Bu ad Türkçeye Beğlevan (بغلوان) olarak girmiştir (1:VII.380; 2:622). 93 Harbi’nden (1877-1878) sonra bölgeye hakim olan Ruslar da köyü Beğlevan (Беглеван) olarak kaydetmiştir (3). Rus idaresi sırasında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise köyün adını Beğlevani biçiminde not etmiştir (4:253).

Beğlevani adının anlamına ilişkin yazılı kaynaklarda kesin bir bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte bu yer adı “ambar” anlamına gelen “beğeli” (ბეღელი) kelimesinden türemiş olmalıdır.

DEMOGRAFİ
Beğlevani’nin görece erken tarihli nüfusu, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesi üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 120 hane ve 280 kişi kaydedilmiştir. Salnamede belirtilmemiş olmakla birlikte, Osmanlı idaresi bu tarihte sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek nüfusu kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyde 560 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Hane başına ortalama 4,6 kişi düşmesi, köydeki ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir (1:VII.381).

Rus idaresi sırasında köyün kadın ve erkek nüfusu birlikte tespit edilmiştir. 1886 yılında yapılan bu tespite göre, Beğlevani köyünde 15 hanede 72 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Laz olarak kaydedilmişti (3; 4:17). On yıl önceki nüfusula kıyaslandığında köyün adeta boşaldığı görülmektedir. Rus idaresine göçen köyün nüfusunun büyük çoğunluğunun Osmanlı ülkesine göç ettiği anlaşılmaktadır. Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, köyden göç edenlerin olduğunu belirtmiş, ancak sayı vermemiştir (4:253). Göç eden nüfusun Hendek ilçesinin köylerine, Sapanca ilçesinin Erdemli köyüne ev Kocaeli’nin merkez ilçesinde Çubuklubala köyüne yerleştiği de bilinmektedir (6:258, 260, 267).

Beğlevani’nin 1921’de Türkiye’ye bırakılmasından 14 yıl sonra, 1935 yılında yapılan genel nüfus sayımına göre köyde 1.728 kişi yaşıyordu (7:49). Nüfusun bu kadar çok artmış olması dikkat çekicidir. Bu durum ancak göç etmiş olanların geri dönmesi ya da köye yeni nüfusun yerleştirilmesiyle açıklanabilir. Beğlevani köyünde günümüzde yaklaşık 980 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Tarihsel Kolheti bölgesi sınırları içinde kalan Beğlevani’yi Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze Beğlevani’yi Lazeti’nin (Lazistan) köyleri arasında saymıştır (5: 253). Bir Laz yerleşmesi olan Beğlevani’nin tarihinin, 16. yüzyılın ilk yarısında Osmanlıların ele geçirmesinden öncesine uzandığını, köyün Lazca-Gürcüce adı da göstermektedir. Bu tarihten önce Beğlevani Tao-Klarceti Krallığı, birleşik Gürcü Karllığı ve Samtshe Prensliği (1268-1625) sınırları içinde kalıyordu. Osmanlı döneminde Beğlevani, Trabzon eyaletine bağlı Lazistan sancağında yer alıyordu. 1835 tarihli nüfus tespiti sırasında Beğlevani, Gonio (Gönye) kazasının bir nahiyesi, köy de bu nahiyenin merkeziydi. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre ise, Trabzon vilayetine bağlı Lazistan sancağında yer alan Hopa kazasının Gonio (Gönye) nahiyesinin bir köyüydü. Başlıca geçim kaynağı tarımdı. Hayvancılık tarım içinde önemli bir yere sahipti. Bununla birlikte, söz konusu salnamede köydeki hayvan varlığının sadece 15 keçi ve 40 inekten oluşması dikkat çekicidir (1:VII.381).

Beğlevani, yaklaşık üç yüz yıl Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra 93 Harbi (1877-1878) sonucunda Rusların eline geçti. Rus idaresinde Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok)  bağlı bir köydü. Bu kazaya bağlı Kataphia nahiyesinde yer alıyordu (3). Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal daha sona ermeden, 16 Mart 1921’de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (8:II,41).

Türkiye sınırları içinde kaldıktan sonra Rize vilayetinin Hopa ilçesine bağlı Kemalpaşa (Makriali) nahiyesinin köylerinden biriydi (2:622). Daha sonra Çoruh (Artvin) vilayetinin Borçka ilçesine bağlandı. Köyün adı 1935 nüfus sayımında “Beğlevan” olarak geçer (7:49). Adının bu tarihten sonra Güreşen olarak değiştirildiği anlaşılmaktadır. Bununla birlikte halk arasında Beğlevan adı bugün de kullanılmaktadır. Öte yandan resmi kayıtlarda köyün adı bir süre daha “Güreşen (Beğlevan)” ya da “Güreşen (Beylevan)” biçiminde de yazılmıştır (9:74; 10). 

TARİHSEL YAPILAR
Beğlevani’de günümüze ulaşan başlıca tarihsel eserler, Beğlevani Deresi üzerinde yer alan tek kemerli taş köprülerdir. Beğlevani Deresi, Çoruh Nehri’nin kollarından biridir. Eskiden Maradidi‘den Makriali’ye giden en kıs yol Beğlevani Deresi’ni takip ediyordu. Bu derenin üzerinde eskiden beş adet taş köprü vardı. Bu köprülerden üçü günümüze ulaşmıştır.

I. Beğlevani Köprüsü: Oldukça iyi korunmuş olan I. Beğlevani Köprüsü, köyün başında yer alır. Tek gözlü ve yarım daire biçimli tek kemerli bir köprüdür. Köprü ayakları iki tarafta da kayalık bir zemine oturtulmuştur. Kemerin dış cidarı, iyi işlenmiş uzun kesme taşlar dikey biçimde kullanılarak örülmüştür. Köprünün uzunluğu 20.90 metre, kemer yüksekliği ise, 8.70 metredir. Yapım tarihi bilinmeyen köprü, yaygın olarak “Beğlevan Köprüsü” adıyla anılmaktadır (11; 12). 

II. Beğlevani Köprüsü: Bu köprü Beğlevani köyünün üst kısmında, bugün Suadiye mahallesi denilen yerde bulunmaktadır. Yapım tekniği açısından “Beğlevan Köprüsü”ne benzer özelliklere sahiptir. “Beğlevan Köpüsü”nden farklı olarak korkulukları bulunmaktadır. Köprünün inşasında küçük kesme taşlar kullanılmıştır. Köprünün döşeme genişliği 2.60 metre, kemer yüksekliği ise, 10 metredir. Yapım tarihi bilinmeyen köprü, bugün “Suadiye Mahallesi Köprüsü” olarak da adlandırılmaktadır (11; 12).

III. Beğlevani Köprüsü: Bir başka kemerli taş köprü örneğini oluşturan bu köprü, bugün Kesiktaş olarak bilinen mahallede yer alır. Köprünün yüksekliği 16 metre, döşeme genişliği 2.40 metre, kemer yüksekliği ise, 9.30 metredir. Tek gözlü ve yolu eğimli köprünün kemerinde düzgün kesme taş, taşıyıcı duvarlarında ise, moloz taş kullanılmıştır. Yolu moloz taşla döşeli olan ve yapım tarihi bilinmeyen köprü, bugün “Kesiktaş Mahallesi Köprüsü” olarak da adlandırılmaktadır (13).

KAYNAKÇA:
1. ^  Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
3. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
5. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
6. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
7. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
9. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
10. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
11. ^ Şota Mumladze, “Klarceti’nin Tarihsel Kaleleri, Köprüleri ve Yolları”. 
12. ^ “Beğlevan Köprüsü – Artvin”, Türkiye Kültür Portalı.
13. ^ “Güreşen Köyü Suadiye Mahallesi Köprüsü – Artvin”, Türkiye Kültür Portalı.
14. ^ “Güreşen Köyü Kesiktaş Köprüsü – Artvin”, Türkiye Kültür Portalı.