Yeniköy

YENİKÖY, tarihsel Samtshe bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Ardahan ilinin Posof ilçesinin bir köyüdür. Osmanlı döneminden itibaren bu adı taşımaktadır.

Yeniköy, Posof’un güneydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 16 km uzaklıktadır. Gürcistan sınırında yer alan Yeniköy’ün çevresinde Ali (Alköy), Sakire (Çambeli) ve Çançahi (Savaşır) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bu yerleşmenin kesin olarak bilinen en eski adı Yeniköy’dür. Köye bu adın Osmanlı döneminde verildiği tahmin edilmektedir. Gürcü Türkolog Sergi Cikia, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde noktalama kullanılmadan yazıldığı için “Duba”, “Duna”, “Tuta”, “Tuba” gibi farklı biçimlerde okunan adın Yeniköy’ün eski adı olabileceğini, bu köye Osmanlı döneminde Yeniköy denmiş olabileceğini yazar (1:III.456). Rusların 1886 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespitinde ise, köyün adı Yeniköy’e yakın bir yazılışla Enikev (Еникёв) biçiminde kaydedilmiştir (2). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde “Yeni Köy” (یكی كوی) olarak geçer (3:763).

Köydeki kilisenin varlığı, Yeniköy’ün Osmanlıların eline geçmesinden önce de bir yerleşme olduğunu göstermektedir. 1595 tarihli tahrir defterinde bu bölgede Yeniköy adıyla bir köyün geçmemesi de bu adın Osmanlı döneminde ortaya çıktığı düşüncesini doğrulamaktadır. Sergi Cikia’nın da belirttiği gibi, bu defterde hatalı yazılmasından dolayı Yeniköy’ün eski adını tespit etmek mümkün olmamaktadır.

DEMOGRAFİ
Yeniköy’ün en erken döneme ait nüfusu, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Hatalı yazılmış olmasına karşın Yeniköy olduğunu kabul ettiğimiz köyün nüfusu 7 haneden (yaklaşık 35 kişi) oluşuyordu. Elia, Varazgula, İordane gibi adlar taşıyan hane resileri, Osmanlı Devleti’nin Hristiyan köylülerden aldığı ispenç vergisi vermekle yükümlü kılınmıştı (1:I.321, II.314, III.456).

Doksanüç Harbi’nde (1877-1878) Samtshe bölgesini ele geçiren Rusların 1886 yılında yaptığı tespite göre Yeniköy’ün nüfusu, tamamı “Türk” olarak kaydedilmiş olan 210 kişiden oluşuyordu (2). Köyün nüfusu Rus idaresi sırasında artmış, 1896’da 275 kişiye, 1906’da da 397 kişiye yükselmiştir (4:115). 1935 genel nüfus sayımında ise köyde 735 kişi tespit edilmiştir (5:392). Günümüzde köyde yaklaşık 220 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Yeniköy, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı topraklarını oluşturan bölgelerden biri olan Samtshe’de yer alır. Samtshe bölgesini Osmanlılar, 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. Bugünkü Yeniköy olabileceği varsayılan ve adı “Duba”, “Duna”, “Tuta”, “Tuba” gibi farklı biçimlerde okunan köy, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti’nin Poshev livasının Kuzay nahiyesinde yer alıyordu. Köyde buğday, arpa, çavdar ve keten tohumu tarımı ve arıcılık yapılıyor, domuz besleniyordu. Köyün bir adet değirmeni vardı (1:I.321, II.314).

Yeniköy, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinde Ardahan sancağının (okrug) Poshov kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Sakire nahiyesinin 12 köyünden biriydi (2). Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcistan hükümetinin Ardahan bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Yeniköy Türkiye’ye bırakıldı (6:II.41).

Yeniköy, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kars vilayetinin Poshof kazasının Damal nahiyesine bağlıydı (3:763). 1935 genel nüfus sayımında Cilvana nahiyesinde yer alıyordu (5:392).

TARİHSEL YAPILAR
Yeniköy’de varlığı bilinen tek tarihsel yapı, eski köyün tek nefli kilisesidir. Köyün merkezinin yaklaşık 800 metre güneydoğusundaki ekili alanda yer alır. Büyük ölçüde yıkılmış olan kilisenin (9,3 x 5,3 m) sunağının günümüze kalan kısmının yüksekliği 3 metreyi bulur (7:13).

KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.
2. ^ “Poshov kazası 1886 Yılı” (Rusça). 
3. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
4.^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018.
5. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
6. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
7. ^ 2012-2013 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2019.