Sahandro

SAHANDRO (Lazca ve Gürcüce: სახანდრო; okunuşu: “sah’andro”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Borçka ilçesinin bir köyüdür. Adı önce Başköy, sonra Fındıklı olarak değiştirilmiştir.

Sahandro, Borçka’nın kuzeybatısında yer alır. Bu kasabaya 10 km uzaklıktadır. Çhala vadisinin köylerinden biri olan Sahandro’nun yakınınında Çhalazeni (Düzköy) ve Makreti (Kale) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Sahandro’dur. Gürcüce ve Türkçe kaynaklarda da Sahandro olarak geçer (1:180; 2:226). 19. yüzyıla ait Türkçe kaynaklarda ise, köyün adı Başköy olarak kaydedilmiştir. Nitekim 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Başköy (باشكوی) olarak yazılmıştır (3:VIII.366). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar da köyün adını Türkçe adına uygun biçimde Başköy (Башкёй) adıyla kaydetmiştir (4).

Sahandro adı, büyük bir olasılıkla Gürcüce “handzari” (ხანძარი: yangın) kelimesinden türemiş Sahandzro’dan (სახანძრო) gelir (2:226). Köyün Çhala vadisine hakim yüksekçe bir yerde bulunması eskiden burada bir yangın gözetleme kulesinin bulunmasını akla getirmektedir. Ancak bu konuda kesin bir bilgi mevcut değildir.

Köyün geç dönemde Başköy olarak adlandırılması da yüksekçe bir yerde bulunmasıyla ilişkilidir. Bugünkü Artvin ilinde, Murgul ilçesine bağlı Başköy gibi başka yerlerde de var olan bu yer adı, bir bölgede üst kesimde, yukarıda bulunan yerleşmelere verilmiştir (1:194).

DEMOGRAFİ
Sahandro’nun görece erken tarihe ait nüfusu 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesi üzerinden verilebilir. Bu salnamede “İçkale Başköy karyesi” diye yazılan köyde 56 hane ve 195 kişi kaydedilmiştir. Bu tarihte Osmanlı idaresi sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı Sahandro’nun toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Sahandro’da yaklaşık 390 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Hane başına yaklaşık 7 kişinin düşmesi, ailelerin görece kalabalık olduğunu göstermektedir (3:VIII.367).

On yıl sonra, 1886 yılında Rus idaresinin yaptığı tespitte kadın ve erkek birlikte sayılmıştır. Rus idaresinin de Başköy olarak yazdığı köyün nüfusu 84 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı Laz olarak kaydedilmiştir (4). Nüfusun bu kadar azalması, Rus idaresindeki köyden Osmanlı ülkesine göçle açıklanabilir.

Klarceti bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin vilayetinde yapılan nüfus tespitinde Sahandro tamamen boş olarak kaydedilmiştir (5). 1926 yılında ise, Sahandro’da 14 hanede 62 kişi tespit edilmiştir (6:143). 1935 genel nüfus sayımından itibaren 1960 genel nüfus sayımına kadar köyün adı geçmemektedir. 1960 genel nüfus sayımında “Fındıklı (Başköy)” olarak kaydedilmiş olan köyün nüfusu 492 kişiden oluşuyordu (7:73). Bugün köyde yaklaşık 270 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Sahandro, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti ve Lazeti sınırında yer alır. Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ilk yarısında, birleşik Gürcistan Krallığı’nın ardından bölgeye hakim olan Samtshe-Saatabago’dan ele geçirmiştir.

Sahandro, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Trabzon vilayetinin sancaklarından biri olan Lazistan sancağı sınırları içinde Hopa kazasında “İçkale Başköy karyesi” olarak geçer. Bu tarihte kaza sınırları içinde, Başköy adını taşıyan ikinci bir köyün bulunmasından dolayı bu adla kaydedilmiştir. İkinci yerleşme salnamede “Hopa Başköy karyesi” olarak geçer. Tarımla geçinen “İçkale Başköy karyesi”nde hayvan varlığı 4.811 keçi/koyun, 10 at, 80 inek ve 10 öküz olarak tespit edilmiştir (3:VIII.367).

Ertesi yıl başlayan Osmanlı-Rus savaşı sonucunda Sahandro Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı olan Sahandro, bu kaza içinde Düzköy nahiyesinin sekiz köyünden biriydi (4). Birinci Dünya Savaşı sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerlerinin Artvin bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Sahandro Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

Sahandro, 1926 yılında Başköy adıyla, Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı Borçka nahiyesinin bir köyüydü. 1935 genel nüfus sayımından itibaren 1960 genel nüfus sayımına kadar köyün adı geçmemektedir. 1960 genel nüfusu sayımında “Fındıklı (Başköy)” adıyla Borçka kazasının merkez bucağına bağlı bir köy olarak geçer (7:73).

KAYNAKÇA:
1. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
2. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
3. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt.
4. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça)”.
5. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927).
7. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.