Kuçeni

KUÇENİ (Gürcüce: კუჭენი; okunuşu: “k’uç’eni”), tarihsel Şavşetibölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinin bir köyüdür. Adı 1925’te Kocabey olarak değiştirilmiştir.

Kuçeni, Şavşat’ın doğusunda yer alır. Bu kasabaya 16 km uzaklıktadır. Şavşat kasabası dışına, çevresinde Mamanelisi (Yavuzköy), Şavkedi (Karaköy), Okrobageti (Köprülü) ve Veli (Ciritdüzü) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bugün Kocabey diye denilen köyün eski adı, Kuçeni’dir (1:302; 2:13). Bu yer adı Türkçeye Kuçen olarak girmiştir. Nitekim 1835 tarihli nüfus defterinde ve Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli Osmanlıca bir yayında Kuçen (قوچەن) olarak geçer. Bununla birlikte köyün adı Türkçe kaynaklarda Kucen, Kuçin, Kuçlin biçiminde de yazılmıştır (3:10; 4:160). 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Şavşeti bölgesini sınırlarına katan Ruslar da köyü Kuçen (Кучен) olarak kaydetmiştir (5). 1890’ların başında Müslüman Gürcülerin yaşadığı bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise, köyün adını Kuçeni (კუჭენი) biçiminde yazmıştır (6:284).

Gürcüce bir yer adı olan Kuçeni (კუჭენი), bir görüşe göre “kısa boylu”, “küçük” anlamında Gürcüce bir lakap olan “kuça”dan (კუჭა) gelir (2:13). 1925 yılında köyün adı bu anlamı bilindiği için, karşıt anlamda “Kocabey” olarak değiştirilmiş olabilir. Öte yandan Kuçeni adını Megrelce bir aile adı olan Kuçava’yla (კუჭავა) ilişkilendirmek de mümkündür.

DEMOGRAFİ
Kuçeni köyünün görece erken döneme ait nüfus bilgisi, 1835 tarihli nüfus defteri üzerinden verilebilir. Osmanlı idaresinin vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bu deftere göre köyde 33 hanede 99 erkek yaşıyordu. Köyün nüfusu Müslümanlardan oluşuyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Kuçeni köyünün toplam nüfusunun 198 kişiden oluştuğu oraya çıkar (3:18, 71-74).

Rus idaresi ise, Şavşeti bölgesini ele geçirdikten on yıl sonra, 1886 yılında köyde, 1835 yılındaki nüfusun iki katından fazlasını, 445 kişi tespit etmiştir. Bu nüfusun % 97,3’ü (433 kişi) Türk, % 2,7’si (12 kişi) Ermeni olarak kaydedilmiştir. Bu sırada Gürcüce adlar taşıyan mahallelerden oluşan köyde Gürcü nüfusu kaydetmemiş olması dikkat çekicidir. Müslüman olmuş Gürcülerin “Türk” adıyla kaydedilmiş olduğu tahmin edilebilir (5; 2:13).

Kuçeni’nin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde köyde 700 hanede 600 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı bu tespitte “Türk” olarak yazılmıştır (7). 1935 genel nüfus sayımına değin köyün nüfusu çok fazla artmış ve bu tarihte 1.008 kişiye ulaşmıştır (8:244). Günümüzde köyde yaklaşık 400 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Kuçeni, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti‘de yer alır. Şavşeti adı, yazılı kaynaklarda ilk kez 8. yüzyılda geçmektedir. Bununla birlikte Tskalsimeri‘deki kazılarda Tunç Çağı’na ait baltaların bulunması, bu bölgenin çok eskiden beri yerleşme alanı olduğunu göstermektedir. Erken ve geç orta çağda bu bölge Gürcü krallıkların ve prensliklerin yönetimindeki Şavşeti, Gürcü tarihinde önemli bir yere sahiptir. Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortasında ele geçirdi (1:8). Sonraki dönemde Şavşeti, Çıldır Eyaleti sınırları çinde kaldı.

Kuçeni, 1835 tarihli nüfus defterine göre Şavşat sancağının köylerinden biriydi (3:71). Bu tarihten yaklaşık 43 yıl sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Osmanlılar yenilince, Kuçeni Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Şavşat-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Okrobageti nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) beş köyünden biriydi (5). Kuçeni köyü, Rus idaresinde Abdulidze (აბდულიძე), Papukidze (პაპუკიძე) ve Pisikidze (პისიკიძე) adlı mahallelerden oluşuyordu (2:13).

Kuçeni, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rus idaresinin sona ermesinden bir süre sonra, bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya’nın Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti, Artvin ve Ardahan bölgelerini boşaltması için Gürcistan hükümetine ültimatom verdi. Gürcistan hükümetinin bu iki bölgeden çekilmesi üzerine Kuçeni köyü fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca da köy Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41).

Kuçeni, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, “Kuçen” adıyla bu livanın Şavşat kazasının merkez nahiyesinin bir köyüydü (7). Kuçeni / Kuçen Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Kocabey olarak değiştirildi (10:188). 1935 genel nüfus sayımında, Rize ve Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Şavşat kazasının merkez nahiyesinin köylerinden biriydi (8:244). Adının değişmiş olmasına karşın, köyün eski adı yeni adıyla birlikte, “Kocabey (Kuçen)” biçiminde resmi yayınlarda uzun süre kullanılmıştır (11).

KAYNAKÇA:
1. ^ Şavşeti (Gürcüce), Mamia Pağava, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Meri Tsintsadze, Malhaz Çoharadze, Zaza Şaşikadze, Nugzar Tsetshladze, Tamaz Putkaradze, Maia Baramidze, Cemal Karalidze, Vardo Çoharadze, Tiflis, 2011.
2. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce), Tiflis, 2019.
3. ^ Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) – Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020.
4. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927. 
5.^ “Şavşat-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça). 
6. ^  Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
7. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. 
8. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
10. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci baskı 1927). 
11. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.