YUKARI HODİ (Gürcüce: ზემო ხოდი; okunuşu: “zemo h’odi”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1925 yılında Yukarı Maden olarak değiştirilmiştir.
Yukarı Hodi, Artvin‘nin güneyinde yer alır. Bu kente 74 km uzaklıktadır. Yukarı Hodi’nin hemen batısında Aşağı Hodi, kuzeyinde de Baketi (Dikmenli) ve Hezor (Hızarlı) köyleri bulunmaktadır.
KÖYÜN ADI
Bugün iki ayrı köy olan Yukarımaden ve Aşağımaden köylerinin bilinen en eski ortak adı Hodi’dir. Bu yerleşmeler Yukarı Hodi ve Aşağı Hodi olarak adlandırılmıştır. Gürcüce Zemo Hodi (ზემო ხოდი) olan köy, eski Türkçe kaynaklarda Hod-i Ulya olarak geçer. Nitekim 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde ve Muvahhid Zeki’nin 1927 yılında yayımlanan Osmanlıca kitabında Hod-i Ulya (خود علیا) biçiminde yazılmıştır (1:VIII.358; 2:114). 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Klarceti bölgesine hakim olan Ruslar, köyün adını Hod-Ulya (Ход-Улиа) biçiminde kaydetmiştir (3).
“Hod” kelimesinin Ermenice “otlak” anlamına geldiği ve bu köyün adının da “Yukarı Otlak” anlamı taşıdığı ileri sürülmüştür. Ancak Yukarı Hodi tarihsel olarak bir Gürcü yerleşmesidir ve Vereneti (ვერენეთი), Canieti (ჯათიეთი), Ahaleti (ახალეთი), Vani (ვანი), Şenieti (შენიეთი), Nakanevi (ნაყანევი), Didivake (დიდვაკე), Tselikana (წელიყანა), Zemovake (ზემოვაკე) gibi köydeki mevki adlarının çoğu da Gürcücedir (4:185). Öte yandan, Gürcistan’ın doğu kısmında bugün de Hodi (ხოდი) adını taşıyan bir köyün var olması, bu yer adının Gürcü coğrafyasında kullanıldığını göstermektedir (5).
DEMOGRAFİ
Yukarı Hodi’nin görece erken döneme ait nüfusu, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesi üzerinden verilebilir. Bu salnameye göre köyün nüfusu 185 hanede yaşayan 646 kişiden oluşuyordu. Hane başına ortalama 3,5 kişi düşmesi, köydeki ailelerin az nüfuslu olduğunu göstermektedir (1:VIII.359).
93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Klarceti bölgesini ele geçiren Rusların 1886 yılında yaptığı tespite göre Yukarı Hodi’nin nüfusu 695 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı “Gürcü” olarak kaydedilmiştir (3).
Artvin bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922’de Artvin livasında yapılan nüfus tespitine göre ise, Yukarı Hodi köyünün nüfusu 103 hanede yaşayan 491 kişiden oluşuyordu. Bu tespitte köyün nüfusunun tamamı “Türk” olarak yazılmıştır (6). 1876 ve 1886 yıllarındaki tespitlerle kıyaslandığında köyün nüfusunun ve hane sayısının önemli ölçüde azaldığı görülmektedir. Rus idaresi sırasında köyün bir kısmının Osmanlı ülkesine geç ettiği bilinmektedir. 1886 yılında köyün Gürcülerden oluşan nüfusunun 1922’de “Türk” olarak kaydedilmiş olması, ayrıca dikkat çekicidir. Bununla birlikte, Yukarı Hodi ve Aşağı Hodi köylerinde yaşayanların Gürcü dilini unultmuş olduğu yakın zamanda yapılmış bir araştırmadan da anlaşılmaktadır (7:198-199).
Yukarı Hodi köyünde 1935 genel nüfusu sayımında 957 kişi tespit edilmiştir (8:397). Günümüzde ise köyde yaklaşık 170 kişi yaşamaktadır.
TARİHÇE
Yukarı Hodi, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti‘de yer alır. Osmanlı Devleti köyü 16. yüzyılın ortalarında, birleşik Gürcistan Krallığı’ndan sonra bu bölgeye hakim olan ve Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe Atabeyliği‘nden ele geçirdi. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre, Trabzon vilayetinin Lazistan sancağında, Livana kazasına bağlıydı. Osmanlı idaresi vergi tahsil etmek amacıyla köyde hayvan varlığı olarak 120 öküz, 100 inek, 50 at, 800 keçi ve 325 koyun tespit etmiştir (1:VIII.359).
Yukarı Hodi, üç yüz yılı aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın sonucunda Çarlık Rusya’sının eline geçti. Rus idaresinde köy, Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Hod-i Süfla (Aşağı Hodi) köyüyle birlikte Hodi nahiyesini (сельское общество: kırsal topluluk) oluşturuyordu (3). Hodi, bakır madeniyle bilinen bir yerdi. Murgul’daki bakır madeniyle kıyaslanamayacak kadar az rezerve sahip olmasına karşın, daha nitelikliydi. Bundan dolayı Ruslar da buradaki bakır fabrikasını yıllarca işletmişlerdir (7:198).
Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’ın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcistan hükümetinin Artvin bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Yukarı Hodi Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41).
Ertesi yıl Artvin livasında yapılan nüfus tespitine göre Yukarı Hodi, Merkez livasının Sirya (Tsria) nahiyesine bağlı 10 köyünden biriydi (6). Yukarı Hodi adı, Türkçe olmadığı için 1925 yılında Yuları Maden olarak değiştirildi (10:141). Hem Yukarı Hodi’nin hem de Aşağı Hodi’nin yeni adındaki “Maden” kelimesinin burada işletilen madenle ilişkili olduğu anlaşılmaktadır. Yukarı Hodi, 1935 yılında Çoruh vilayetinin Artvin kazasına bağlı Sirya nahiyesinde yer alıyordu (8:397).
TARİHSEL YAPILAR
Yukarı Hodi köyünde günümüze ulaşmış üç adet tarihi yapı kalıntısı bulunmaktadır. Bunlardan biri olan Hodi Kalesi, Uğur mahallesinin kuzeydoğusunda, ulaşımı zor yüksekçe bir kayalık tepede bulunmaktadır. Kale önemli ölçüde yıkılmıştır. Geriye kulesi ve sur yıkıntıları kalmıştır. Hodi Kalesi, kabaca yontulmuş taşlardan kireç harcı kullanılarak inşa edilmiştir. Hodi Kalesi’nin ulaşım yolu yıkık olduğu için kaleye sadece özel donanım kullanılarak çıkılmaktadır (4:110).
Köyün Canoğulları mahallesinde Hodi Deresi’nin sağ kıyısında alçak kayalık bir tepe üzerinde harçlı bir duvar parçası günümüze kalmıştır. Burası köylüler tarafından “Kale” olarak adlandırılmaktadır. Burada eskiden savunma amaçlı bir yapının bulunduğu anlaşılmaktadır (4:110).
Köyün Birlik mahallesinin 20 km kuzeydoğusunda, deniz seviyesinden 2.530 metre yükseklikteki bir tepenin düzlüğünde bir yapı kalıntısı bulunmaktadır. Bir kaleden kalma kule olduğu tahmin edilen bu yapı, geç dönemde onarılmıştır. Yapının eski duvarları sadece alt bölümlerde kalmıştır. Kale, Artvin’nin Merkez ilçesi ile Ardanuç ilçesi sınırında yer almaktadır. Burası köylüler tarafından “Evliya” olarak adlandırılmaktadır (4:111).
KAYNAKÇA:
1. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
5. ^ Hodi (ხოდი) köyü.
6. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
7. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
8. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
10. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010
TAO-KLARCETİ 