Meria

MERİA – Tarihsel Şavşeti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Veliköy adıyla Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür. 

Etimoloji: Gürcüce bir yer adı olan Meria (მერია), “mere” (მერე) kelimesinden türemiş bir yer adıdır. Mere, akarsu kıyısındaki düzlüğe, meydana verilen addır. Nitekim Veliköy de Şavşat Çayı kıyısında bir yerleşmedir. Tarihsel Gürcü coğrafyasındaki Meria dışında, Merevi (მერევი), Mereti (მერეთი), Merisi (მერისი) adları da “mere” kelimesinden türemiştir (102; 41:III:442). Meria adı Türkçeye Mirya ve Merya olarak girmiştir. Nitekim 1835 tarihli nüfus defterinde Mirya (میریە) ve Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli Osmanlıca kaynakta Merya (مریە) olarak geçer (16:164; 25:1927:160).

Tarihçe: Meria köyü, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti’de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu köyü ve Şavşeti bölgesini 16. yüzyılın ikinci yarısının hemen başında Gürcülerden ele geçirmiştir. Osmanlı idaresinin kurduğu Şavşat sancağının 1554 yılındaki beyi İosebiti adında Gürcü tavadi (bey) idi (7:16). Meria köyündek orta çağdan kalma manastır ve kilise de buranın eski bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir (1:16).

Meria köyü sonraki dönemde de Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı.Nitekim Osmanlı idaresinin vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla gerçekleştirdiği 1835 yılındaki nüfus tespiti sırasında Meria, bu eyaletin Şavşat (Satlel) sancağının köylerinden biriydi. Söz konusu nüfus defterine göre köyde 44 hanede 124 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfus tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Meria’nın nüfusunun 248 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (16:19, 81-86).

Meria, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarında Rusya’ya bırakıldı. 1886 nüfus sayımında Meria (Меріа) olarak kdydedilen yerleşim, Artvin sancağının Şavşet-İmerhevi kazasına bağlı Dabatzvrili nahiyesinin sekiz köyünden biriydi. Nüfusu, 188’i kadın ve 231’i erkek olmak üzere, 75 hanede yaşayan 479 kişiden oluşuyordu. Meria köyüne bağlı “Cami-meglesi”de (Джами-меглеси) 18 hane, “Şatir-ogli” (Шатир-оглы) mahallesinde 6 hane, “Ziaret-meglesi”nde (Зіарет-меглеси) 16 hane, “İbadi-ogli” (Ибади-оглы) mahallesinde 15 hane, “İremadze” (Иремадзе) mahallesinde 10 hane ve “Kayabaşi” (Каябаши) mahallesinde 9 hane bulunuyordu. Bu nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (86: “Batum oblastı” – 1444).  Bununla birlikte Nikolay Marr 1904 yılında Meria köyünde Gürcü Pirpidze (ფირპიძე) ve İremadze (ირემაძე) soyadlarını taşıyan ailelerin yaşadığını yazmıştır (10:142).

Meria köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması’yla ülkenin sınırları Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Ancak Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında, 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Meria Türkiye’ye bırakıldı (114; 69:489).

Meria, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, “Merya” adıyla Artvin livasının Şavşat kazasının Merya nahiyesinin bir köyüydü. Köyün nüfusu 91 hanede yaşayan 575 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı bu tespitte de “Türk” olarak yazılmıştır. Şavşat kazasının üç nahiyesinden biri olan Merya nahiyesi ise, 16 köyü kapsıyordu ve toplam nüfusu 9.539 kişiden oluşuyordu (22). Meria / Merya Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Veliköy olarak değiştirildi. Ancak Merya nahiyesinin adı aynı kaldı (25:1927:160). 1935 genel nüfus sayımında Veliköy, Rize ve Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Şavşat kazasının Merya nahiyesinin köylerinden biriydi. Nüfusu 763 kişiden oluşuyordu. (35:379). Merya nahiyesi, 1950 genel nüfus sayımında “Mirya Bucağı” olarak geçiyor ve 17 köyü kapsıyordu. Toplam nüfusu 14.577 kişiden oluşuyordu (50:138). 1960 genel nüfus sayımında “Merya” olarak geçen nahiye, 1965 genel nüfusu sayımında “Veliköy Bucağı” olarak kaydedilmiştir. Nahiyenin adının 1965 yılından bir süre önce değiştirildiği bu kayıttan anlaşılmaktadır. Bu tarihte bucak merkezi olan Veliköy’de 1.227 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 599 kişi okuma yazma biliyordu. Merya bucağında yaşayan toplam 12.739 kişi arasında ise, 5.300 kişi okuryazardı (1960:75; 1965:89).

Tarihsel yapılar: Veliköy’ün merkezinin 1,7 km güneydoğusunda, Molohori mahallesinin yakınındaki ormanın içinde tek nefli bir kilisenin kalıntıları bulunmaktadır. Küçük bir yapı olan Meria Kilisesi‘nin doğu ve batı duvarlarının günümüze ulaşan kısmı 1-2 metre yüksekliktedir. Diğer iki duvar ise toprak seviyesine kadar yıkılmıştır. Kilisenin güney kısmına bitişik bir yapının bulunduğu izlerinden anlaşılmaktadır. Kilisenin Grigol Hantsteli’nin Yaşamı adlı 951 tarihli el yazmasında geçen Mere Manastırı’nın kilisesi olduğuna dair görüş bulunmaktadır. Ayrıca köyün hemen dışında, düzlenmiş bir yeri köylüler “Manastır” olarak adlandırmaktadır. Köylülerin verdiği bilgiye göre burada eskiden rahibeler manastırı bulunuyordu. Fakat burada muhtemel manastır veya kiliseden geriye hiçbir iz kalmamıştır (1:16-17).
*