Kintshureti

KİNTSHURETİ (Gürcüce: კინცხურეთი; okunuşu: “kintsh’ureti”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır ve adı 1925’te Dereiçi olarak değiştirilmiştir. Sonradan Karşıköy‘ün bir mahallesi olan Kintshureti, 2018 yılında yeniden köy haline getirilen Zedubani‘nin sınırları içinde yer alır.

Kintshureti, Borçka kasabasının kuzeyinde, Çoruh Nehri’nin sağ yakasındadır. Bu kasabaya yaklaşık 12 km uzaklıktadır. Buradaki küçük bir dere de Kintshureti adını taşımaktadır.

TARİHÇE
Kintshureti, bu yerleşmenin bilinen en eski adıdır. Gürcüce bir yer adı olan Kintshureti (კინცხურეთი), bazı Gürcüce kaynaklarda Kintsureti (კინწურეთი) olarak geçer (1:161). Bu yer adı Türkçeye Kinshuret (كینسخورەت) olarak girmiştir (2:119). Rus idaresi ise 1886 tarihli nüfus sayımında köyü Kintshureti (Кинцхурети) adıyla kaydetmiştir (3).

Gürcüce Kinshuri (კინცხური) meyve fidanı anlamına gelen bir kelimedir. Kintshureti adı bu kelimeden türemiş olabilir. Bu durumda Kintshureti, “fidanlık” anlamına gelir.

Kintshureti, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti’de yer alır. Klarceti, Gürcü Krallığı’nın prensliklerinden biriydi ve bu prensliğin merkezi Artanuci idi. Bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ilk yarısında Gürcülerden ele geçirdi (4:66-67). Kintshureti köyü, Osmanlı idaresinde Çıldır Eyaleti içinde yer alıyordu. Nitekim Osmanlı idaresinin vergi belirleme ve askere alma amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti sırasında “Ginshuret / Kinshuret” adıyla kaydedilmiş olan Kintshureti, Berta ve Sinkoti nahiyelerini kapsayan Livane sancağının bir köyüydü. Bu tarihte köyde 33 hanede 100 erkek yaşıyordu. Köyün toplam nüfusunu tespit etmek için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Kintshureti köyünün toplam nüfusunun 200 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Köyün nüfusunun tamamı “Müslim” olarak kaydedilmiştir (5:15, 141-144). Bu Müslüman nüfusun Gürcülerden oluştuğu 1886 ve 1922 yılındaki nüfus tespitlerinden anlaşılmaktadır.

Kintshureti, uzun süre Osmanlı hakimiyetinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nin ardından Rusların eline geçti. Rus idaresinin 1886 yılındaki nüfus tespiti sırasında köyde 90 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Bu sırada Kintshureti, Artvin sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) kazasına bağlıydı. Bu kazada Şubani nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) beş köyünden biriydi. Nüfus açısından bu nahiyenin ikinci küçük köyüydü. Şubani nahiyesi, Kintshureti köyü dışında, Zedubani, Şubani, Klaskuri ve Çinkuri köylerini kapsıyordu (3).

Kintshureti, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusya’nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye’ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Kintshureti köyünü de kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı (6:II.489).

Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespitinde Kintshureti’de 1922 tarihli nüfus cetveline göre 6 hanede 23 Müslüman Gürcü yaşıyordu. Bu sırada köy Borçka kazasının Maradidi nahiyesine bağlıydı (7). 1886 yılıyla kıyaslandığında nüfusun iyice azlamış olduğu görülmektedir. Nitekim Rus idaresi sırasında, 1893 yılında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, köydeki nüfusun büyük kısmının Osmanlı ülkesine göç ettiğini yazmıştır 8:149; 9:136). Kintshureti veya Kinshuret Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Dereiçi olarak değiştirildi. Artvin vilayetinde 1926 yılındaki nüfus sayımında köyün nüfusu 15 hanede yaşayan 77 kişiden oluşuyordu (10:144).

Kintshureti, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde “Dereiçi” (درەایچی) ve 1933 tarihli köy listesinde de Kinshuret adıyla kaydedilmiştir. Kintshureti 1933 yılında Çoruh vilayetinin Borçka kazasına bağlıydı (11:79; 12:455). Dereiçi’nin 1935 genel nüfus sayımı sonuçlarında bir köy olarak geçmemesi, 1933-1935 arasında Karşıköy‘e bir mahalle olarak bağlandığını göstermektedir (13:107). Nitekim uzun zaman sonra, 2018 yılında, Kintshureti (Dereiçi) ve Zedubani (eski Yüksekköy) mahallelerin birleştirilmesiyle yeni bir köy olarak Zedoban kurulmuştur. Köyün 2018 yılındaki nüfusu, 76’sı erkek, 85’i kadın olmak üzere 161 kişiden oluşuyordu (14).

Kintshureti’nin sınırları içinde iki adet kilisenin varlığı bilinmektedir. Duvarları tespit edilen bir yapının ise ne olduğu belirlenememiştir. Gürcü mimarisi üzerine çalışmalarıyla bilinen Fahriye Bayram ve Turgay Yazar 2009 yılında Artvin, Erzurum ve Ardahan illerinde ortaçağ Gürcü mimarisi üzerine yaptıkları yüzey araştırması sırasıdan Karşıköy’ün Dereiçi (Kintshureti) mahallesinde, bir tepenin üzerinde Kintshureti Kilisesi’nin kalıntılarını tespit etmişlerdir. Bu yüzey araştırması raporuna göre, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı ve tek nefli bir yapı olan Kintshureti Kilisesi, kaba yonu orta büyüklükte taşlarla kireç harcı kullanılarak inşa edilmiştir. Üst kısımları yıkılmış olan duvarların günümüze kalan kısmının yüksekliği 1-1.5 metreyi bulur. Girişi batı cephe ekseninde bulunan kilisenin doğu tarafında, dıştan düz duvarla çevrelenmiş yarım daire planlı bir apsis ile apsisin iki yanında, zeminden başlayan yarım daire planlı birer niş yer almaktadır. Kintshureti’deki diğer kilise ise, mahallenin merkezinde bugünkü caminin yanında bulunuyordu. Bu kiliseden geriye bir şey kalmamıştır. Bu kilisenin harçlı kalıntıları caminin bahçe duvarında kullanılmıştır. Fahriye Bayram ve Turgay Yazar 2009 yılında ayrıca Ortamahalle’de, Keçiketi Mevkii’nde duvar kalıntıları tespit edilmiş, ancak söz konusu yapının işlevi belirlenememiştir (15:156; 16:I.2; 17:161-162).

KAYNAKÇA:
1. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
3. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan’ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce), 2002.
5. ^ Emrullah Alemdar, 1835 Tarihli Livane (Artvin) Sancağı 2767 Numaralı Nüfus Defterinin Değerlendirilmesi, Erzurum, 2019.
6. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 cilt.
7. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
8. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
9. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
10. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927).
11. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928.
12. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933.
13. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
14. ^ “2018 Yılı Borçka İlçe Nüfusu” – Borçka Kaymakamlığı.
15. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu(Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
16. ^ Fahriye Bayram ve Turgay Yazar, “Artvin, Erzurum, Ardahan İli ve İlçelerinde Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırmaları – 2009”, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 2011.
17. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.