Nigzovani

NİGZOVANİ (Gürcüce: ნიგზოვანი; okunuşu: “nigzovani”), tarihsel Tao bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesinin bir köyüdür. Köyün adı 1959 yılında Demirköy olarak değiştirilmiştir.

Nigzovani veya Nigvzovani (ნიგვზოვანი), Yusufeli kasabasının kuzeydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 47 kilometre uzaklıktadır. Çevresinde Zvari (Bademkaya), Homhal (Narlık) ve Lusuncur (Çamlık) köyleri bulunmaktadır.

TARİHÇE
Gürcüce bir yer adı olan Nigzovani, “cevizlik” anlamına gelir. Bu yer adı Türkçeye Nigzevan, Nigzivan olarak girmiştir. Nitekim 1835 tarihli nüfus defterinde Nigzevan (نکزوان) olarak geçer (1:I:337).

Nigzovani, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Tao’da yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmişti. Köyün ortasında orta çağdan kalma Nigzovani Kalesi, buranın önemli bir yerleşim olduğunu göstermektedir. Kalede geleneksel Gürcü şarabının yapımında kullanılan 10 kadar kvevrinin tespit edilmiş olması, Nigzovani’nin eski bir Gürcü yerleşimi olduğuna işaret etmektedir (2:52).

Nigzovan köyü, Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi belirleme amacıyla erkek nüfusunun tespit edildiği nüfus sayımında Çıldır Eyaleti’nin Livane-i Ulya sancağına Bedazor nahiyesine köylerinden biriydi. Nüfusu 52 hanede yaşayan 164 erkek olarak tespit edilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Nigzovani’nin toplam nüfusunun yaklaşık 328 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (3:102).

Nigzevan köyü, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon vilayetine bağlı Lazistan sancağı sınırları içinde yer alıyordu. Bu sancağa bağlı Livana kazasının bir köyüydü. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre köyün nüfusu 48 hanede yaşayan 188 kişiden oluşuyordu. Salnamede belirtilmemekle birlikte Osmanlı idaresinin bu tarihte de sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bilinmektedir. Buradan hareketle Nigzevan’ın nüfusunun yaklaşık 376 kişiden oluştuğu söylenebilir. Bu sırada köyde hayvan varlığı olarak 60 öküz, 50 inek, 13 at, 150 keçi ve 150 koyun kayda geçirilmiştir (4:VIII:357). 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Livana kazası Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakılınca, Nigzivan köyü Kiskim kazasına bağlandı.

Nigzovan köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde “Nigzevan” (نكزوان) adıyla Artvin vilayetinin Yusufeli kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (5:83) 1940 genel nüfus sayımında “Niğzivan” olarak yazılmış olan köy, Çoruh vilayeti içinde aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 474 kişiden oluşuyordu (6:170). Nigzovani veya Nigzevan Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Demirköy olarak değiştirilmiştir (7:732). 1965 genel nüfus sayımında Demirköy’ün nüfusu 545 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 177 kişi okuma yazma biliyordu (8:89).

Nigzovani Kalesi, köyün ortasında kayalık bir tepede yer alır. Orta büyüklükteki kale kireç harcı kullanılarak moloz taşlarla inşa edilmiştir. Günümüze kalan duvarların yüksekliği 10 metreyi bulur. Kalede kvevri denilen ve daha çok geleneksel Gürcü şarabı yapımında kullanılan on kadar küpün kalıntıları tespit edilmiştir (2:52).

KAYNAKÇA:
1. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
2. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017.
3. ^ Tao (Gürcüce), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020.
4. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
5. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928.
6. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946.
7. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
8. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.