Durça

DURÇA (Gürcüce: დურჩა; okunuşu: “durça”), tarihsel Klarceti  bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Murgul  ilçesinde yer alır. Adı 1925 yılında Ardıç (daha sonra Ardıçlı) olarak değiştirilmiştir.

Durça, Murgul kasabasının doğusunda yer alır. Kasabaya 3 km uzaklıktadır. Murgul kasabası dışında etrafında Kordeti (Çimenli) ve Kura (Küre) adlı köyler bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
Durça, köyün en eski adı olarak bilinir. Türkçeye Durca / Durça (دورجە) olarak girmiştir (1:VIII.354; 2:120). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar da köyü Durça (Дурча) biçiminde kaydetmiştir (3). 

Durça’nın anlamı konusunda net bir bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte Haçileti (ხაჭიკეთი), Beğeleti (ბეღელეთი), Mikelavi (მიქელავი), Kvemovenahi (ქვემოვენახი), Kurmeladziri (ყურმელაძირი), Harşovani (ხარშოვანი), Turikana (ტურიყანა), Şuatana (შუათანა), Zemozegani (ზემოზეგანი), Hevi (ხევი), Tsiplisdziri (წიფლისძირი), Venahi (ვენახი), Ğelikana (ღელიყანა), Tsinvenahi (წინვენახი), Dablazegani (დაბლაზეგანი) gibi mevki adları köyün bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (4:184). 

DEMOGRAFİ
Durça’nın görece erken döneme ait nüfusu, 1835 tarihli Osmanlı nüfus tespitinde yer alır. Bu tarihte köyde 24 hane ve 82 erkek kaydedilmiştir. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek nüfusu kadar kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyde yaklaşık olarak 164 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Hane başına ortalama 6,8 kişi düşmesi, köydeki ailelerin görece kalabalık olduğunu göstermektedir (5:39). 

Yaklaşık 40 yıl sonra, Trabzon vilayeti salnamesine göre köyde 24 hane ve 74 kişi kaydedilmiştir. Salnamede belirtilmemiş olmakla birlikte, Osmanlı idaresi bu tarihte de sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Hane sayısı aynı kalmasına karşın erkek nüfusunun azalmış olması, Osmanlı Devleti’nin girdiği savaşlarda asker kaybıyla ilişkili olabilir. Durça’nın bu tarihteki yaklaşık nüfusunun 148 kişiden oluştuğu söylenebilir (1:VIII.355). 

Klarceti bölgesinde kadın ve erkek nüfusu ilk kez Rus idaresince birlikte tespit edilmiştir. 1886 yılında yapılan bu tespite göre, Durça’da 23 hanede 142 kişi yaşıyordu. Köyün nüfusunun tamamı Gürcülerden oluşuyordu (3; 6:21). Köyün nüfusunun biraz daha azalmış olması, Rus idaresindeki köyden Osmanlı ülkesine göçle bağlantılı olabilir. Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1892 yılında Durça’dan 15 hanenin göç etmiş olduğunu yazmıştır (7:133).

Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922 yılında yapılan nüfus tespitine göre Durça’da 16 hanede yaşayan ve tamamı Gürcülerden oluşan 79 kişi yaşıyordu. 1886 yılındaki nüfusu sabit veri alındığında bile köyün yarısının göç ettiği anlaşılmaktadır (8). 1926 yılında ise köyün hane sayısı 20’ye, nüfusu da 110 kişiye çıkmıştır. Kısa süredeki bu artış köyden göç edenlerin bir kısmının geri dönmesi ya da köye yeni bir nüfus yerleştirilmiş olmasıyla açıklanabilir (9:144). 

TARİHÇE
Durça köyünün kuruluşuna dair belli başlı kaynaklarda bilgi yoktur. Köyün tarihine ışık tutacak tarihsel bir kalıntı da tespit edilmemiştir. Bununla birlikte Murgul vadisinin tarihinden hareketle Durça’nın Gürcü yönetimleri altında kaldıktan sonra 16. yüzyılda Osmanlıların eline geçtiği bilinmektedir. İdari olarak Trabzon eyaletinin Lazistan sancağı sınırları içinde yer alan Durça, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon vilayetinin Lazistan sancağı içinde Livana  kazasına bağlı bir köydü. Köyün başlıca geçim kaynağı tarımdı ve hayvancılık da önemli bir yere sahipti. Bununla birlikte 1876 Trabzon vilayeti salnamesine göre köyde sadece 40 öküz, 20 inek, 2 at, 15 koyun ve 15 keçi besleniyordu (1:VIII.355).

Durça, 93 Harbi’nin (1877-1878) sonucunda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Zansuli nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) köylerinden biriydi (3). Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasıyla Durça bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (10:II.41).

Durça, 1922’de Artvin vilayetinin Borçka kazasına bağlı Murgul nahiyesinin bir köyüydü. Kısa süre sonra Borçka da nahiye olunca, Murgul nahiyesi doğrudan Artvin’in merkez kazasına bağlandı. Durça, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Ardıç (آردیچ) olarak geçer (11:79). Kısa süre sonra köy olmaktan çıkarılıp bir mahalle olarak Özmal köyüne bağlanan Ardıçlı, geç tarihte yeniden köy haline getirilmiştir. 

KAYNAKÇA:
1. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi: 1869−1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
5. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
6. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
7. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
8.  ^ Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
9. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
10. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
11. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.