Muhobani

MUHOBANİ (Gürcüce: მუხობანი; okunuşu: “muh’obani”), tarihsel Şavşeti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Üzümlü olarak değiştirilmiştir.

Muhobani, Şavşat’ın batısında yer alır. Bu kasabaya 20 km uzaklıktadır. Çevresinde Tsepta (Başkale), Sataplia (Otluca), Anklia (Dalkırmaz) ve Sirasinkoti (Çayağzı) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Üzümlü köyünün eski adı, Muhobani’dir. Gürcüce bir yer adı olan Muhobani, Türkçe kaynaklara Muhoban olarak girmiştir. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defteri ile Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli Osmanlıca bir kaynakta Muhoban (موخوبان) olarak geçer (1:18; 2:160). 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Şavşeti bölgesini ele geçiren Ruslar köyü Mohoban / Muhaban (Мохобан / Мухабан) adıyla kaydetmiştir (3).

Muhobani (მუხობანი), “meşelik” anlamına gelen “Muhovani”den (მუხოვანი) değişime uğramıştır (4:310). Muhobani adının “Meşeköy” anlamındaki Muhisubani’den (მუხისუბანი) gelme ihtimali de bulunmaktadır. Öte yandan Muhobani’deki Klditavi (კლდითავი), Didçala (დიდჭალა), Savele (საველე), Abanoti (აბანოთი), Napudzari (ნაფუძარი), Ğeleti (ღელეთი) gibi yer adları buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (5:188).

DEMOGRAFİ
Muhobani’nin görece erken döneme ait nüfus bilgisi, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defteri üzerinden verilebilir. Söz konusu nüfus defterine göre köyde 12 hanede 27 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi geleneksel olarak vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Muhobani’nin nüfusunun 52 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Muhobani’nin küçük bir köy olduğu bu kayıttan da anlaşılmaktadır (1:18, 38-40).

Rusların Şavşeti bölgesini ele geçirmesinden yaklaşık on yıl sonra, 1886 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespitine göre köyde 111 kişi yaşıyordu. Nüfus açısından Muhobani, Morohozi’den sonra bu nahiyenin en küçük ikinci köyüydü. Nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir (3). Bir Gürcü yerleşmesi olan köyde Müslüman olmuş Gürcülerin Türk olarak yazıldığı tahmin edilebilir. Bir başka ihtimal ise, Osmanlı veya Rus idaresi sırasında köyün demografik yapısının değiştirilmiş olmasıdır.

Gürcistan tarafından Artvin bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan tespite göre Muhobani’nin nüfusu 29 hanede yaşayan 202 kişiden oluşuyordu. Köyün nüfusunun tamamı bu tespitte de “Türk” olarak yazılmıştır (6). Muhobani’de 1935 genel nüfus sayımında 241 kişi yaşıyordu (7:377). Günümüzde köyün nüfusu yaklaşık 115 kişiden oluşmaktadır.

TARİHÇE
Muhobani, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti‘de yer alır. Şavşeti bölgesi yazılı kaynaklarda ilk kez 8. yüzyılda geçmektedir. Bununla birlikte Tskalsimeri’deki kazılarda Tunç Çağı’na ait baltaların bulunması, bu bölgenin çok eskiden beri bir yerleşme alanı olduğunu göstermektedir (8:8). Osmanlıların 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdiği Muhobani köyünde orta çağdan kalma kilise de buranın eski bir yerleşme olduğuna işaret etmektedir. Çünkü Osmanlıların Gürüclerden ele geçirdiği köylerde halkı Müslümanlaştırıldığı için yeni kiliseler yapılmamıştır.

Şavşeti bölgesi ve Muhobani köyü, Osmanlı idaresine girince, Çıldır Eyaleti’ne bağlandı. Osmanlı idaresinin vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla gerçekleştirdiği 1835 yılındaki nüfus tespiti sırasında da Muhobani, bu eyaletin Şavşat (Satlel) sancağının köylerinden biriydi. Muhobani’nin nüfus açısından küçük bir köy olduğu bu kayıttan da anlaşılmaktadır (1:18, 38-40).

Muhobani, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Osmanlılar yenilince Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Şavşat-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Anklia nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) sekiz köyünden biriydi (4).

Muhobani, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rus idaresinin sona ermesinden bir süre sonra, bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya’nın Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti, Artvin ve Ardahan bölgelerini boşaltması için Gürcistan hükümetine ültimatom verdi. Gürcistan hükümetinin bu iki bölgeden çekilmesi üzerine Muhobani köyü fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca da köy Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41).

Muhobani, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, “Muhoban” adıyla Artvin livasının Şavşat kazasının merkez nahiyesinin bir köyüydü (6). Muhobani / Muhoban Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Üzümlü olarak değiştirildi (10:188). 1935 genel nüfus sayımında Muhobani, Rize ve Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Şavşat kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (7:377). Adının değişmiş olmasına karşın, köyün eski adı yeni adıyla birlikte, “Üzümlü (Muhoban)” biçiminde resmi yayınlarda uzun süre kullanılmıştır (11).

TARİHSEL YAPILAR
Muhobani köyünde varlığı saptanmış tek tarihsel yapı, Muhobani Kilisesi’dir. Tamamen yıkılmış olan yapı, eskiden bir köy kilisesiydi ve bugünkü Balcılar mahallesinde inşa edilmişti. Muhobani Kilisesi’nden geriye yapı taşları ve kireç harçlı duvar parçaları kalmıştır (5:57; 12:162).

KAYNAKÇA:
1. ^ Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) – Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927. 
3.^ “Şavşat-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça). 
4. ^ Şavşeti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2016. 
5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016. 
6. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. 
7. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^ Şavşeti (Gürcüce), Mamia Pağava, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Meri Tsintsadze, Malhaz Çoharadze, Zaza Şaşikadze, Nugzar Tsetshladze, Tamaz Putkaradze, Maia Baramidze, Cemal Karalidze, Vardo Çoharadze, Tiflis, 2011.
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
10. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci baskı 1927). 
11. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981. 
12. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu(Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.