Kvakatsni

KVAKATSNİ –  Tarihsel Palakatsio bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Saymalı adıyla Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

Etimoloji: Gürcüce bir yer adı olan Kvakatsni (ქვაკაცნი), taş anlamındaki “kva” (ქვა) ve insan / adam  anlamına gelen “katsi” (კაცი) kelimesinin çoğul biçiminden oluşur (155:40). Bu yer adı Türkçeye “Kvakas” şeklinde girmiş, geç dönemde “Köyhas”a dönüşmüştür. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Kvakas (كواكس) ve 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Köyhas (كوی خاص) olarak geçer (41:III:393; 28:763). Osmanlı tahrir defterinde “Kvakas” şeklinde kaydedilmiş olması, köyün adının Gürcüce Kvakatsi (ქვაკაცი) olarak da bilindiğini göstermektedir. Bu yer adı Türkçeye “Adamkaya” şeklinde çevrilebilir.

Tarihçe: Kvakatsni köyü, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Palakatsio’da yer alır. 1561-1587 arasındaki olayları konu alan Meshuri Davitnis Kronika (მესხური დავითნის ქრონიკა) adlı Gürcüce eserde köyün adı Kvakatsni (ქვაკაცნი) veya aynı anlama gelen Kvakatsta (ქვაკაცთა) şeklinde yazılmıştır (155:40). Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 1578 yılında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde tespit edilmiş olan Arageni (არაგენი), Mozreteti (მოზერეთი) gibi Gürcüce yer adları bu dönemden kalmış olmalıdır (4:183, 187). 

Kvakatsni veya Kvakatsta köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Çıldır livasının Canbaz nahiyesine bağlı köylerden biriydi. Köyde 21 Hristiyan hane yaşıyor ve bu nüfus Gürcüler ve Ermenilerden oluşuyordu. Kvakatsni’de buğday, arpa, çavdar ve keten tohumu tarımı ile arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu (41:III:393, II:267; 137). Kvakatsni köyü, Çıldır Eyaleti’nin 1694-1732 dönemini kapsayan cebe defterinde, 1730/1731 (Hicri 1143) yılında aynı idari konum sahipti (62:249).

Kvakatsni köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca savaş tazminatı kapsamında Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus tespitin “Kevhas” (Кевхасъ) biçiminde kaydettiği yerleşim, Ardahan sancağının Çıldır kazasına bağlı Suhara nahiyesinin sekiz köyünden biriydi. Köydeki 18 hanede, 74’ü erkek ve 67’si kadın olmak üzere 141 kişi yaşıyor ve bu nüfusun tamamı Karapapaklardan oluşuyordu (86: “Kars oblastı” – 427).

Kvakatsni veya Kvakatsta köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Köyhas (كوی خاص) olarak da okunacak biçimde yazılmıştır. Bu tarihte köy, Kars vilayetinin Çıldır kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (28:763). 1940 genel nüfus sayımında köy, “Köyhas” adıyla aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 300 kişiden oluşuyordu (40:351). Köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Saymalı olarak değiştirilmiştir (68:709). 1965 genel nüfus sayımında Sarmalı köyünün nüfusu 421 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde sadece 76 kişi okuma yazma biliyordu (65:357).
*