Gidreveti

GİDREVETİ (Gürcüce: გიდრევეთი; okunuşu: “gidreveti”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır. Eskiden ayrı bir köyken, Kataphia (Çavuşlu) köyünün bir mahallesine dönüştürülmüştür. 

KÖYÜN ADI
Gidreveti, bu yerleşim yerinin bilinen en eski adıdır. Türkçeye Gidrevet olarak girmiştir (1:121). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar, 1886 tarihli nüfus sayımında köyün adını Gürcücesine uygun biçimde Gidreveti (Гидревети) olarak kaydetmiştir (2). Daha sonra bölgeyi dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise, muhtemelen sehven köyün adını Gadraveti (გადრავეთი) biçiminde yazmıştır (3:253). 

Gürcüce yer bildiren –eti (–ეთი) sonekiyle biten Gidreveti’nin anlamına ilişkin belli başlı kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Arhavi ilçesindeki Dereüstü köyünün eski adı olan Gidreva, Gidreveti’yle benzerliği açısından dikkat çekicidir.

DEMOGRAFİ
Gidreveti köyündeki kadın ve erkek nüfusu birlikte ilk kez Rus idaresince tespit edilmiştir. 1886 yılında yapılan bu tespite göre, köyün nüfusu 13 hanede yaşayan 53 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir (2; 4:17). Hane başına ortalama 4 kişi düşüyordu. Bu sayı, kırsal kesim aile yapısı için düşük bir orandır. Bu durum 93 Harbi sonrasındaki göçe bağlanabilir. Rus idaresinden Osmanlı ülkesine göç eden kişilerden boşalan evlere geride kalan nüfus yerleşmiş, aileler de küçülmüş olabilir. Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1890’ların başında, sayısını vermemekle birlikte bir kısım köylünün göç ettiğini, geride 9 hane kaldığını yazmıştır (3:253).

Gidreveti, 1921’de Türkiye’ye bırakıldıktan sonra, kayıtlarda ayrı bir köy olarak görünmemektedir. Nüfusu iyice azaldığı için aynı yıl Kataphia (Çavuşlu) köyünün mahallesine dönüştürülmüş olabilir.

TARİHÇE
Gidreveti köyünün eski tarihine ilişkin bilgi mevcut değildir. Köyün geçmişine ışık tutacak tarihsel bir kalıntı ya da yapı da tespit edilmemiştir. Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, “Gadraveti” adıyla andığı bu köyü, Lazeti (Lazistan) köyleri arasında saymıştır (3:253). Buradan hareketle Lazca ya da Gürcüce bir ad taşıyan Gidreveti’nin Osmanlı döneminden önce de bir yerleşme olduğu söylenebilir. Osmanlılar ise köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında ele geçirmiştir. Bu tarihten önce Gidreveti, Gürcü Krallığı ve Samtshe Atabeyliği sınırları içindekalıyordu.

Gidreveti, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nde (1877-1878) Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Rus idaresinde Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazanın sınırları içinde kalan Kataphia nahiyesinin köylerinden biriydi.  

Gidreveti, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin  ardından, 1921’de Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (6:II.41).

1922 nüfus cetvelinde Maradidi nahiyesi köyleri arasında, Gidreveti’nin çevresindeki köylerin adları yer aldığı halde, Gidreveti’nin adı geçmemektedir. Gidreveti büyük bir olasılıkla Türkiye’ye bırakıldığı yıl Kataphia’nın mahallesi olarak kaydedilmiştir.

KAYNAKÇA:
^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
2. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
4. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları(Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
5. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.