Tsotsheba

TSOTSHEBA (Gürcüce: ცოცხება; okunuşu: “tsotsh’eba”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır.

Borçka kasabasının yaklaşık 18 km uzakta olan Tsotsheba köyü, sonradan Murkiveti’nin mahallesine dönüşmüştür. Günümüzde ise, Çavuşlu köyünü oluşturan yerleşmelerden biridir.

KÖYÜN ADI
Tsotsheba, yerleşmenin bilinen en eski adıdır. Türkçeye Soshoba ya da Sosheba (صوصخبا) olarak girmiştir (1:8.380). 93 Harbi’nde (1877-1878) Tao-Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar ise, 1886 nüfus sayımında köyün adını Gürcücesine uygun biçimde Tsotsheba (Цоцхеба) biçiminde kaydetmiştir (2). Bu tarihten yaklaşık yedi yıl sonra bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de köyün adını Tsotsheba (ცოცხება) ve Tsotshebi (ცოცხები) biçiminde yazmıştır (3:149; 4:136).

Tsotsheba’nın ne anlama geldiği kesin olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte Gürcüce Tsotshisheoba’dan (ცოცხისხეობა) değişime uğramış olabilir. İki kelimeden oluşan (ცოცხი: süpürge çalısı ve ხეობა: vadi) Tsotshisheoba, “süpürge çalısı vadisi” anlamına gelir.

DEMOGRAFİ
Tsotsheba köyünün en erken nüfusu 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine dayanılarak verilebilir. Bu salnamede köyün nüfusu, muhtemelen tek muhtarlık olduğu için Murkiveti köyüyle birlikte verilmiştir. Bu tarihte 45 haneden oluşan iki köyde toplam 230 kişi yaşıyordu (1:8.381). Bu tarihte hane başına ortalama 5 kişinin düştüğü görülmektedir.

93 Harbi’nde (1877-1878) bölgeyi ele geçiren Ruslar, Tsotsheba ile Murkiveti‘nin nüfusunu ayrı kaydetmiştir. 1886 tarihli bu sayıma göre Tsotsheba’da 16 hanede 50 kişi yaşıyordu. Murkiveti’nin nüfusu ise, 9 hane ve 33 kişi olarak kaydedilmiştir (2). İki köyün toplan nüfusu olan 83 kişi 1876 nüfusundan düşüldüğünde, iki köyden 147 kişinin göç etmiş olduğu ortaya çıkar. Bu da nüfusun % 64’nün göç etmiş olduğu anlamına gelir. Gölcük ilçesine bağlı Hasaneyn’in Soshoba / Tsotsheba olarak adlandırılması, söz konusu göçün bu köye gerçekleştiğini göstermektedir.

Öte yandan Tsotsheba’da hane başına ortalama 3 kişi düşmesi dikkat çekicidir. Köyde kalan ailelerin bölünüp göç etmiş kişilerden kalan evlere yerleştiği anlaşılmaktadır. Nitekim 1893 yılında Zakaria Çiçinadze de köyden 30 hanenin göç etmiş olduğunu yazmıştır (3:149). Tsotsheba bu tarihte Kataphia nahiyesinin bir köyüydü. Gürcü ve Laz nüfusu barındıran 14 köyden oluşan bu nahiyede toplam 592 kişi yaşıyordu. Bu nahiyede bazı köylerin nüfusu 11 kişiye kadar azalmıştı (2).

Tsotsheba 1921 yılında Türkiye’ye bırakıldığında köy olmaktan çıkmıştı ve bundan dolayı 1922 ve 1926 tarihli nüfus tespitlerinde köy olarak geçmemektedir.

TARİHÇE
Tsotsheba’nın hangi dönemden itibaren bir yerleşme olduğu bilinmemektedir. Yerleşim yerinde köyün tarihine ışık tutacak tarihsel bir kalıntı da tespit edilmemiştir. Bununla birlikte bulunduğu bölge itibarıyla Tsotsheba antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde yer aldı. Erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kaldı. 16. yüzyılın sonlarına da Osmanlılar tarafından ele geçirildi ve Çıldır Eyaleti içinde yer aldı.

Tsotsheba, 1867’de Trabzon vilayeti kurulunca, bu vilayetin sancaklarından biri olan Lazistan sancağına bağlı Gonio (Gönye) nahiyesine bağlandı (1:8.381). 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra, 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımına göre köy, Batum oblastı sınırları içinde Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Gonio kazası sınırları içinde yer alan Kataphia nahiyesinin köylerinden biriydi (2). Daha sonraki bir tarihte bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze Tsotsheba’nın çok yüksekte yer alan bir köy olduğunu belirtmiştir (3:149).

Tsotsheba, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin hemen ardından, Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de Sovyet Rusya’yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (5:II.41). Tsotsheba bu tarihte büyük bir olasılıkla Murkiveti’nin bir mahallesine dönüştürülmüştür. Bir köy olarak ortadan kalkmasına rağmen, Tsotsheba / Soshoba adı halk arasında bugün de kullanılmaktadır.

KAYNAKÇA:
1. ^  Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
5. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.