Zakieti

ZAKİETİ (Gürcüce: ზაქიეთი; okunuşu: “zakieti”), Şavşeti bölgesinin İmerhevi vadisindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinde yer alır. 1925 yılında adı Yağlı olarak değiştirilmiştir.

Zakieti, Şavşat’ın kuzeybatısında yer alır. Artvin’e 100 km, Şavşat’a 35 km uzaklıktadır.  Doğusunda Ube (Oba), batısında Bazgireti (Maden), kuzeyinde Daba (Demirci), kuzeybatısında Hevtsvrili (Çağlıyan) ve güneybatısında Ziosi (Tepebaşı) köyleri bulunur. 

TARİHÇE
Yağlı köyünün eski adı Zakieti’dir. Gürcüce bir yer adı olan Zakieti (ზაქიეთი) özel ad olan Zakia’dan veya aile adı olan Zakidze’den (ზაქიძე) türemiştir ve “Zakia’nın yeri” veya “Zakidzelerin yeri” anlamına gelir (1:274). Nitekim Zakieti, İmerhevi vadisindenki Gürcü köylerinden biridir. Köyde Belteti (ბელტეთი), Didgorti (დიდგორთი), Cvari (ჯვარი), Tskalşua (წყალთაშუა), კორტოხათი, სამსაკეთი, Napudzari (ნაფუძარი), Aho (ახო), Vakia (ვაკია), Kotaneti (კოტანეთი) gibi Gürcüce yer adları bugün de kullanılmaktadır (2:182, 185). Zakieti Türkçe kaynaklarda Zakiyet (زاكیەت) olarak geçer (3:161).

Zakieti, tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biriydi. Osmanlılar bu yerleşimi 16. yüzyılın ilk yarısında Gürcülerden ele geçirdi. Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi toplama amacıyla sadece erkek nüfusu tespit ettiği 1835 yılında Zakieti köyünde, sonradan eklenen kişilerle birlikte 96 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun 192 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Mirlivalar Hüseyin ve Osman beylerin hissesine kayıtlı köyde muhtar ve molla olmasına karşın, imam bulunmuyordu (4:44).

Zakieti, uzun süre Osmanlı idaresinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nin ardından 1878 yılında Rusların bırakıldı. 1886 tarihli nüfus sayımında Zakieti (Закиети) olarak kaydedilmiş olan köy, Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlıydı. Daba nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) altı köyünden biriydi. Köyde, tamamı Gürcü olan 332 kişi yaşıyordu (5).

Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1893’te Zakieti köyünü İmerhevi’de Gürcücenin konuşulduğu köyler arasında saymıştır. 93 Harbi’nin ardından Rus idaresindeki köyden 15 hanenin Osmanlı ülkesine göç ettiğini belirtmiştir (6:295; 7:140). Tarihçi ve dilbilimci Nikolay Marr 1904 yılında Klarceti ve Şavşeti bölgelerini gezmiş, gezi günlüklerinde Zakieti köyünden de söz etmiştir. Bu köyde fotoğrafını da çektiği ahşap evi İmerhevi tarzı evlere örnek olarak tanımlamıştır. Marr’ın verdiği bilgiye göre Köyün Vaketi (ვაკეთი: düzlük) denilen mevkiinde kışlalar bulunuyordu. Vaketi mezrasından sonra tepedeki yaylaya çıkılıyordu (8:219).

Birinci Dünya Savaşı sonlarında Ruslar bölgeden çekilince, Zakieti köyünün de yer aldığı Artvin sancağı bağımsız Gürcistan’nın sınırları içinde kaldı. 1920 tarihli Moskova Antlaşması’ya Sovyet Rusya da Gürcistan’ı Artvin bölgesini de kapsayacak biçimde tanıdı. Ancak ardından Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgalinin ardında Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’ye Zakieti köyü yeniden Türkiye’ye katıldı (9:II:489).

Ertesi yıl Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında Zakieti, Şavşat kazasının İmerhevi nahiyesine bağlıydı. Köyde 44 hanede 276 kişi yaşıyordu. Bu tespitte de nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmişti (10). 1925 yılında Artvin vilayetinde Türkçe olmayan yer adları değiştirilirken, Zakiyet’in adı da Yağlı olarak değiştirilmiştir (11:189). 1940 genel nüfus sayımında Yağlı, Çoruh vilayetinin Şavşat kazasına bağlı Meydancık nahiyesinin köylerinden biriydi (12:169). 1965 genel nüfus sayımında Yağlı köyünün nüfusu 383 kişiden oluşuyordu ve bu nüfus içinde 161 kişi okuma yazma biliyordu (13:89).

KAYNAKÇA:
1. Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
2. 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
3. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
4. Hasan Hüseyin Alemdar – Çıldır Eyaleti İmerhev Sancağı 2771 Numaralı Nüfus Defteri’nin Çevirisi ve Değerlendirmesi, Rize, 2020.
5. “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça)”.
6. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
7.  Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
8. Niko Mari, Klarceti ve Şavşeti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça).
9. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt.
10. Nurşen Gök “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler” Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi sayı. 41 |sayfa= 89-104.
11. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927).
12.  1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1944.
13. 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.