ZİOSİ (Gürcüce: ზიოსი; okunuşu: “ziosi”), Şavşeti bölgesinin İmerhevi vadisindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinde yer alır. 1925 yılında adı Tepebaşı olarak değiştirilmiştir.
Ziosi, Şavşat’ın kuzeybatısında yer alır. Artvin’e 98 km, Şavşat’a 33 km uzaklıktadır. Kuzeyinde Daba (Demirci), güneyinde Çihori (Çukur), kuzeybatısında Zakieti (Yağlı), kuzeydoğusunda Ube (Oba) köyleri yer alır.
KÖYÜN ADI
Köyün günümüze ulaşan en eski adı Ziosi’dir. Gürcüce Dziosi (ძიოსი) biçimde de yazılan Ziosi (ზიოსი), Türkçeye Ziyos (زییوس), Zeyos, Ziosi biçimlerinde girmiştir (1:161; 2).
Ziosi adı Zio (ზიო) ya da Zia (ზია) özel addan gelir. Sondaki ek (s-i) aidiyet bildirir ve köyün adı “Zio’nun yeri” anlamına gelir. Ziosi, Tao-Klarceti bölgesinden özel addan türemiş yer adlarından biridir.
DEMOGRAFİ
Ziosi köyünün kadın ve erkeğin birlikte tespit edildiği ilk nüfus sayımı 1886 yılında Rus idaresine gerçekleştirilmiştir. Bu sayıma göre 10 hanede 68 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Hane başına ortalama 6,8 kişi düşmesi köydeki ailelerin görece kalabalık olduğunu göstermektedir. Sonraki yıllarda köyün nüfusu bir miktar artmış, 87 kişiye yükselmişti (3;4:15,37). Ziosi, Şavşat’ta konuşma dili olarak Gürcücenin korunduğu köylerden biriydi (5:28).
Ziosi, yeniden Türkiye sınırları içinde kaldıktan hemen sonra, 1922 yılında 108 kişilik bir nüfusa sahipti. 12 hanede yaşayan bu nüfusun 57’si kadın, 51’i erkekti. Bu tarihte hane başına ortalama nüfus 9 kişiye yükselmişti (2). Bu nüfus 1926 yılında 123 kişiye yükselmiş, hane sayısı da 13’e çıkmıştı (6:189). Günümüzde köyde yaklaşık 90 kişi yaşamaktadır.
TARİHÇE
Ziosi’de köyün tarihine ışık tutacak tarihsel tek kalıntı Ziosi Kalesi’dir. Ancak bunun da inşa tarihi bilinmemektedir. Bununla birlikte Osmanlı dönemi öncesi olduğu söylenebilir. Osmanlılar ise köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Samtshe-Saatbago’dan (1268-1625) ele geçirmiştir. Samtshe Atabeyliği de denen Samtshe-Saatbago, birleşik Gürcü Krallığı parçalanırken ortaya çıkmış devletlerden biridir.
Çıldır Eyaleti içinde yaklaşık üç yüzyıl Osmanlı egemenliği altında kalan Ziosi, 93 Harbi’nde (1877-1878) Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Rus idaresinde Dzios (Дзиос) olarak kaydettiği köy, Batum oblastı içinde Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhev kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazanın nahiyelerinden biri olan Tskalsimeri nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu (3).
Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesiyle Ziosi bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Sovyet Rusya’nın Gürcistan’ı işgal etmesinin ardından, 1921’de Anakara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (7: II,41). 1922 ve 1926 nüfus tespitlerinde İmerhevi nahiyesinin köylerinden biriydi.
Köyün 400 m batısında bulunan ve bulunduğu yerden dolayı Kokola Kulesi olarak da bilinen Ziosi Kalesi, kireç harcıyla inşa edilmiştir. Kale zaman içinde tamamen yıkılmıştır (8:309).
KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927 (Latin harfli Türkçe: 2010).
2. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
3. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
5. ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça).
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt; II. cilt, s. 41.
8. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
TAO-KLARCETİ 