Çilvana

ÇİLVANA (Gürcüce: ჭილვანა; okunuşu: “ç’ilvana”), tarihsel Samtshe bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Ardahan iline bağlı Posof ilçesinin bir köyüdür. 1959 yılında adı Binbaşıeminbey olarak değiştirilmiştir.

Çilvana, Posof’un kuzeydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 10 km uzaklıktadır. Gürcistan sınırına yakın bir köy olan Çilvana’nın çevresinde Stepantsminda (Sarıdarı), Piklobi (İncedere), Zeindari (Gümüşkavak) ve Cakistskali (Yurtbekler) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bu yerleşmenin bilinen en eski adı Çilvana’dır (ჭილვანა). Bu ad Türkçe kaynaklara Çilvana ve Cilvana olarak girmiştir. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Çilvana (چلوانە) olarak yazılmıştır (1:III.435). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde ise, Cilvana (جیلوانا) olarak geçer (2:761). 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ardahan bölgesini ele geçiren Ruslar köyün adını Çilvana (Чильвана) olarak kaydedilmiştir (3).

Çilvana adı, Gürcüce “çili” (ჭილი: hasır otu, saz) kelimesinden türemiştir ve “sazlık” anlamına gelir (4). Sulak yerlerde ve göl kıyılarında bolca hasır otu (Juncus) yetiştiği için köye bu ad verilmiştir. “Çili” (ჭილი) bugün de köylüler tarafından “cil otu” olarak adlandırılmaktadır.

DEMOGEAFİ
Çilvana’ın erken döneme ait nüfusu, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu deftere göre köyün nüfusu 12 haneden (yaklaşık 60 kişi) oluşuyordu. Hane resilerinin Batata, Azaria, Garsevan, Petre, Gogina, İoram gibi adlarla taşıması, buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir. Köyün nüfusunun tamamı Hıristiyanlardan oluşuyordu. 1878 yılına gelindiğinde köydeki hane sayısı 28’e ulaşmıştı (1:I.301, II.295, III.435).

Rus idaresinin 1886 yılında yaptığı tespite göre si̇lvana’nın nüfusu 399 kişiden oluşuyordu. . Çilvana’nın nüfusu Rus idaresinde artmış, Köyün nüfusu 1896’da 478 kişiye, 1906’da da 571 kişiye yükselmişti. Bu tespitlerdenüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (3; 5:114). Köyün demografik yapısının Osmanlı döneminde değiştiği bu kayıtlardan anlaşılmaktadır. Gürcü nüfusu Müslüman ve asimile olduğu için Türk olarak kaydedilmiş de olabilir.

Çilvana, Türkiye’ye bırakıldıktan sonra aynı zamanda bir nahiyenin de adıydı. 1935 genel nüfusu sayımında köyde 729 kişi, 1940 genel nüfus sayımında, 23 köyü kapsayan Cilvana nahiyesinde ise toplam 10.333 kişi yaşıyordu (6:72; 7:355). Günümüzde köyde yaklaşık 80 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Çilvana, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Samtshe’de yer alır. Osmanlılar köyü 16. yüzyılın ortasında Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe Atabeyliği’nden ele geçirdi. Daha önce bu bölge birleşik Gürcistan Krallığı yönetimi altında bulunuyordu. Osmanlı Devleti’nin 1595 tarihli mufassal defterine göre Çilvana, Gürcistan Vilayeti’nde (Çıldır Eyaleti), Poshev livasının Güney nahiyesine bağlı köylerden biriydi. Köyde buğday, arpa, çavdar, darı tarımı ve arıcılık yapıldığı, domuz beslendiği ödenen vergilerden anlaşılmaktadır (1:I.301, II.295).

Çilvana, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusya’sının eline geçti. Rus idaresinin Ardahan sancağının (okrug) Poshov kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Sakire nahiyesinin 12 köyünden biriydi (3). Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcistan hükümetinin Ardahan bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Çilvana Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

Cilvana, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesine Kars vilayetinin Poshof kazasının aynı adı nahiyenin köylerinden biriydi. Cilvana nahiyesi ise, 17 köyden oluşuyordu (2:761). 1940 genel nüfus sayımında Cilvana nahiyesi 23 köyü kapsıyordu ve nahiyenin merkezi Çilvana köyüydü. Çilvana veya Cilvana “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla köyün adı Binbaşıeminbey olarak değiştirildi; ancak nahiyenin adı Cilvana olarak korundu (9:). 1965 genel nüfus sayımında ise, nahiyenin adı “Eminbey Bucağı” olarak kaydedilmiştir (9:319; 10:316). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte bir süre daha resmi kayıtlarda “Binbaşıeminbey (Cilvana)” biçiminde kullanılmıştır (11).

KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.
2. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928. 
3. ^ “Poshov kazası 1886 Yılı” (Rusça). 
4. ^ “ჭილი” (Juncus), Botanik Sözlüğü.
5. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018. 
6. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937. 
7. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1944.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
9. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
10. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.
11. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.