Gurcani

GURCANİ – Tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Derinköy adıyla Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı bir köydür. 

Etimoloji: Gurcani (გურჯანი), tarihsel Gürcü coğrafyasında var olan bir yer adıdır. Nitekim günümüzde Gürcistan’ın doğu kesiminde Gurcani adını taşıyan bir kasaba bulunmaktadır. Bu yer adı Türkçeye Ğurcan ve Gurcan şeklinde girmiştir. Nitekim 1876 Trabzon vilayeti salnamesinde Ğurcan / Ğorcan (غورجان) olarak geçer (27:358). Osmanlıca yazılış biçimi olan “Ğorcan”, köyün adının Gürcüce “domuz” anlamındaki “ğori” (ღორი) kelimesinden türemiş olabileceğini düşündürmektedir.

Tarihçe: Gurcani köyü, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti’de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köydeki eski kilise bu dönemden kalmış olmalıdır. Köyün eski kilisesi olan Gurcani Kilisesi de bu dönemden kalmıştır (1:123).

Gurcani köyü, 1835 Osmanlı nüfus defterinde bir köy olarak kaydedilmemiştir. Bu defterde yer alan Vartishevi’nin bir mahallesi olduğu tahmin edilebilir. Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi salma amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bu tarihte Vartishevi köyünde 80 hanede 273 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün nüfusunun yaklaşık 546 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (111:328). Nitekim Gurcani ve Vartishevi köyleri 1876 Trabzon vilayeti salnamesinde birlikte kaydedilmiştir. Bununla birlikte Gurcani 1854 tarihli Kiepert haritasında, muhtemelen Gurcan yerine “Gurdjeh” (Gurceh) şeklinde geçer (54).

Gurcani köyü, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde, Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlı Livana kazasının köylerinden biriydi. Bu yerleşim, Vartishevi köyüyle birlikte “Gurcan Vartishev” (كورجان وارطسخو) adıyla kaydedilmiştir. Salnameye göre köydeki 88 haneden oluşan köyün nüfusu 307 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte de sadece erkek nüfusunun kaydedildiği anlaşılmaktadır. Bu köyün toplam nüfusunun yaklaşık 614 kişiden oluştuğu söylenebilir. İki köyde vergiye tabi hayvan varlığı olarak 80 öküz, 85 inek, 10 at, 552 keçi ve 500 koyun kaydedilmiştir (27:359).

Gurcani köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus sayımında Gurcan (Гурджан) olarak kaydettiği yerleşim, Artvin sancağının Artvin kazasına bağlı Gurcan nahiyesinin beş köyünden biri ve bu nahiyenin idari merkeziydi. Nüfusu, 82’si erkek ve 82’i kadın olmak üzere, 19 hanede yaşayan 162 kişiden oluşuyordu. Vartishevi köyü bu tespitte Vazishev (Вазихевъ) adıyla kaydedilmiş olup nüfusu sadece 8 haneden oluşuyordu. Gurcan nahiyesi Gurcani köyünün dışında, Agara (Агарае), Boselta (Босельтъ), Giashane (Гіасхане) ve Hedzori (Хедзоръ) köylerini kapsıyordu ve nüfusu 127 hanede yaşayan 1.106 kişiden oluşuyordu. Nahiyenin ve Gurcani köyünün nüfusunun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir (86: “Batum oblastı” – 1322-13226).  Bununla birlikte Guracani köyünde Boraketi (ბორაკეთი), Ganzarti (განზართი), Kanarieti (კანარიეთი), Satibi (სათიბი), Bagati (ბაგათი), Oreketi (ორექეთი), Bagrigeti (ბაგრიგეთი), Opadziri (ოპაძირი) gibi Gürcüce yer adları günümüzde de bilinmektedir (1:183).

Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rusların Artvin sancağından çekilmesinin ardından Gurcani köyü Gürcistan’nın sınırları içinde kaldı. Nitekim bu durum 7 Mayıs 1920 tarihinde Moskova Antlşaması’yla Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Yaklaşık bir yıl sonra Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Artvin sancağı ve Gurcani köyü Türkiye’ye bırakıldı (114; 69:489).

Gurcani köyü, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Sirya nahiyesine bağlıydı ve 13 hanede yaşayan 45 kişiden oluşuyordu (22). 1886 yılından sonra köyün nüfusunun iyice azaldığı görülmektedir. Rus idaresi sırasında Artvin sancağından Osmanlı ülkesine yoğun bir göçün gerçekleştiği bilinmektedir. Gurcani veya Gurcan Türkçe olmadığı için köyün adı 1925’te Derin olarak değiştirilmiştir (25:1927:113). Derin köyü, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetine bağlı Artvin kazasının merkez nahiyesinin köylerinden biriydi ve nüfusu 147 kişiye çıkmıştı (40:167). 1965 genel nüfus sayımında Derinköy’ün nüfusu 132 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 63 kişi okuma yazma biliyordu (56:88).

Tarihsel yapılar: Köyün güneyinde, yolun kıyısında yer alan Gurcani Kilisesi tek nefli bir kilisedir. Kilise günümüze büyük ölçüde yıkık halde ulaşmıştır.
*