Kirpaşeni

KİRPAŞENİ (Gürcüce: ქირფაშენი; okunuşu: “kirpaşeni”), tarihsel Eruşeti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Ardahan ilinin Damal ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1959 yılında Eskikılıç olarak değiştirilmiştir.

Kirpaşeni, Damal kasabasının güneyinde yer alır. Bu kasabaya 3 km uzaklıktadır.

TARİHÇE
Bugün Eskikılıç olarak bilinen köyün eski adı, Kirpaşen ve Karaşut’tur. Gürcüce kaynaklarda Kirpaşeni (ქირფაშენი) ve Karaşuti (ქარაშუთი) olarak geçer. Eski Gürcücede “şeni” (შენი) “ev”, “konut” anlamına gelir. Ancak “Kirpa”nın anlamı konusunda kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte Kirpaşeni adı, “Kirpa evleri” olarak karşılanabilir (1).

Eskikılıç köyü, Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinde “Karaşut nam-ı diğer Kirpaşin” ifadesiyle, Karaşut (كارەشوت) ve Kirpaşin (كیرپاشین) biçiminde, iki adla kaydedilmiştir. Ancak zaman içinde Karaşut adı unutulmuş ve Kirpaşin olmuştur (2:III.551; 3:189). Ardahan bölgesini 93 Harbi’nde ele geçiren Ruslar da köyü Kirpaşen (Кирпашен) adıyla kaydetmiştir (4). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de Kirpaşin (كیرپەشین) olarak geçer (5:762).

Kirpaşeni, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Eruşeti‘de yer alır. Eruşeti bölgesi, Gürcistan’ın en eski Hıristiyanlık merkeziydi (6). Kirpaşeni köyü, erken ve geç orta çağda Gürcü yönetimlerin egemenliğinde bulunuyordu. Osmanlılar köyü 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre Kirpaşeni, Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Köyün nüfusu 8 haneden (yaklaşık 40 kişi) oluşuyordu. Osmanlı Devleti’ne ispenç vergisi veren bu hanelerin reisleri Gogiça, Zaraspa, İvane, Şota, Matsatsa, Gabriel gibi Gürcü adları taşıyordu. Köyde buğday, arpa ve yonca tarımı ile arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu. Bir adet de değirmen bulunuyordu (2:I.508; II.495; III.551).

Eruşeti ile bu bölgede yer alan Kirpaşeni köyünü 93 Harbi’nde (1877-1878) Ruslar ele geçirdi. Rus idaresinde Kirpaşeni, Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazada Tamali nahiyesinin (маркяз: merkez) köylerinden biriydi. Nüfusu 1886 yılında 179 kişiden oluşuyordu ve nüfusun tamamı “Türkmen” olarak kaydedilmişti (4). Rus idaresi sırasında Kirpaşen’in nüfusu artmış, 1896’da 212 kişiye, 1906’da 314 kişiye ulaşmıştır (7:111).

Kirpaşeni, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusya’nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye’ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Kirpaşeni köyünü de kapsayan Ardahan ile Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı (8:II.489).

Kirpaşeni köyü, 1928 yılında Kars vilayetinin Ardahan kazasının Damal nayihesine bağlıydı (5:762). 1935 genel nüfus sayımında “Kirpeşin” adıyla kaydedilmiş olan köy, Posof kazasının Damal nahiyesine bağlıydı ve nüfusu 432 kişiden oluşuyordu (9:233). Kirpaşeni, Kirpaşen / Kirpeşen “yabancı kökten geldiği” için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Eskikılıç olarak değiştirilmiştir (10:703).

Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, 7 Ekim 1917 tarihli Sakartvelo gazetesinde köyde kale veya kiliseye ait olması gereken kalıntılardan söz etmiştir (11).

KAYNAKÇA:
1. „შენი”, A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt.
2. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.
3. ^ 2012-2013 Yılları Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2019.
4. ^ “Ardahan kazası (1886 Yılı)” (Rusça)
5. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 762.
6. ^ Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan’ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce: ქართველთა ეთნიკური ისტორია და საქართველოს ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეები), 2002
7. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt.
9. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
10. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 703.
11. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, Sayı 220.