Sahre

SAHRE (Gürcüce: სახრე; okunuşu: “sah’re”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç  ilçesinde yer alır. Adı 1925 yılında Ovacık olarak değiştirilmiştir.

Sahre, Ardanuç kasabasının güneybatısında yer alır. Kasabaya 13 km uzaklıktadır. Çevresinde Klarceti (Bereket), Ortisi (Örtülü) ve Vartheli (Meşeköy) adlı köyler bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
Bugün Ovacık adını taşıyan köyün bilinen en eski adı, Sahre’dir. 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterlerinde de bu adla kaydedilmiştir (1:35). Daha geç tarihte de köyün adı Türkçe kaynaklarda Sahre (ساخرە) biçiminde yazılmıştır (2:116). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar da köyü Sahre (Сахре) olarak kaydetmiştir (3). 

Gürcüce bir kelime olan sahre, hayvan sürme anlamındaki “hra” (ხრა) kelimesinden türemiştir ve çobanın hayvan otlatırken kullandığı sopaya verilen addır. Köyün böyle bir ad taşıması, köydeki hayvancılıkla ilişkili olabilir. Öten yandan köyde Çançahi (ჭანჭახი), Çoçori (ჩოჩორი), Nakalobi (ნაკალობი), Saçile (საჩილე), Didçala (დიდჭალა), Coruti (ჯორუთი), Sameleti (სამალეთი), Zeriçala (ზერიჭალა), Sataheti (სათახეთი), Kitati (ქითათი), Gunateuri (გუნათეური) gibi mevki adları da köyün bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (4:189).

DEMOGRAFİ
Sahre’nin en erken tarihli nüfusu bilgisi, 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterleri üzerinden verilebilir. 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı defterde köyde 46 hane kaydedilmiştir. Her hanende ortalama 5 kişinin yaşadığı kabul edilirse, köyün nüfusunun 230 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Bu defterde 46 hanenin tamamı Hıristiyan olarak yazılmıştır. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterinde ise, Sahre’de hane sayısı 40’a düşmüştür. 33 hane Hıristiyan, 7 hane Müslüman olarak kaydedilmiştir. Altı hanenin ise köyden göç ettiği anlaşılmaktadır. Bu göç köyde Müslümanlaştırmanın başlamasıyla ilişkili olabilir. Osmanlıların eline geçmesinden yaklaşık 45 yıl sonra, köyün sadece küçük bir kısmının Müslüman olduğu görülmektedir (1:35). 

Görece geç dönemde, 1835 tarihli Osmanlı nüfus tespitine göre Sahre’de 77 hane ve 215 erkek bulunuyordu. Bu dönemde Osmanlı idaresi sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda Sahre’de 430 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Bu tarihte hane başına ortalama 5,5 kişinin düştüğü görülmektedir (1:38).

Sahre’de kadın ve erkek nüfusu birlikte ilk kez Rus idaresi tarafından tespit edilmiştir. 1886 yılındaki bu tespite göre köyün nüfusu 596 kişiden oluşuyordu ve nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir. Bu durum köyün Gürcü nüfusunun asimile olduğunu ya da Osmanlı döneminde demografik yapının değiştiğini göstermektedir. Bu tarihte Sahre aynı zamanda dört köyden oluşan bir nahiyeydi ve nahiyenin toplan nüfusu 1.257 kişiden oluşuyordu. Nahiyenin nüfusunun tamamı da “Türk” olarak kaydedilmiştir (3).

Klarceti bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922’de Sahre’de 29 hane ve 96 kişi kaydedilmiştir. Bu tespitten hareketle Rus idaresi sırasında köyün nüfusunun yaklaşık % 84’ünün göç etmiş olduğu sonucuna varılabilir (5). Ancak dört yıl sonra, 1926 tarihli nüfus tespitinde köyde 72 hane ve 297 kişi kaydedilmiş olması dikkat çekicidir (6:142). Kısa sürede nüfusun üç kattan fazla artması, göç etmiş olan nüfusun geri dönmesi ya da köye yeni bir nüfusun yerleştirilmesiyle açıklanabilir. Köyün nüfusu 1935 yılında 438 kişiye ulaşması da benzer bir duruma bağlanabilir (7:300). Günümüzde köyde yaklaşık 140 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Sahre’nin 1574 tarihli Osmanlı tahrir defterinde görece büyük köy olarak yer alması, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Bölgenin tarihine bakarak Sahre’nin erken orta çağda Gürcü Krallığı, geç orta çağda birleşik Gürcü Krallığı sınırları içinde yer aldığı söylenebilir. Köy, Gürcü prensliği Samtshe-Saatabago’nun yönetimi altındayken, 16. yüzyılın ortasında Osmanlıların eline geçmiştir. Bu tarihte kurulan Ardanuç livasının Ardanuç nahiyesine bağlanan Sahre, daha sonra Çıldır Eyaleti’nin sınırları içinde yer almıştır.

Uzun süre Osmanlı idaresinde kalan Sahre’yi 93 Harbi’nde (1877-1878) Ruslar ele geçirdi. Rus idaresi sırasında Sahre, Artvin sancağına (okrug) bağlı Ardanuç kazasında (uçastok) yer alıyordu. Sahre ayrıca bu kazaya bağlı bir nahiye (сельское общество: kırsal topluluk) idi. Sahre nahiyesi, Sahre köyünün dışında Vartheli, Klarceti ve Ortisi köylerini kapsıyordu. Sahre nüfus açısından bu nahiyenin en büyük köyüydü (3). Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’ın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcistan hükümetinin Artvin ve Ardahan bölgelerinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Vartheli Türkiye’ye bırakıldı(8:II.41).

Sahre, Türkiye’ye bırakıldıktan sonra Artvin livasının (vilayet) merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin bir köyüydü. Sahre Türkçe olmadığı için köyün adı 1925’te Ovacık olarak değiştirildi. Düz bir alanda bulunması nedeniyle köye bu adın verildiği anlaşılmaktadır. Buna rağmen köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Ovacık (Sahre)” biçiminde resmi kayıtlarda uzun süre kullanıldı (9). Köyün eski adı halk arasında bugün de kullanılmaktadır.

KAYNAKÇA:
1. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
5. ^ ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927).
7. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3. cilt.
9. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.